کمانچه ساز سنتی ایرانی است که در ممالک دیگر، از جمله هندوستان و ترکیه نیز به همین نام خوانده می شود. نوعی از این ساز، معروف به کمانچه رومی، در ترکیه بسیار رواج دارد که می توان آن را پدر ویولن نامید.
اجزای کمانچه
کمانچه علاوه بر کاسه، دسته و سر، در زیر قسمت کاسه، دارای پایه ای نیز می باشد که روی زمین یا روی پای نوازنده قرار می گیرد. کاسه ی ساز، کروی می باشد و دهان ی نسبتاٌ کوچکی در جلو آن قرار دارد. روی دهانه با پوست پوشانیده شده و بر روی پوست خرکی قرار گرفته است. دسته ی ساز، در واقع لوله ی توپری است که عمود بر کاسه قرار دارد. در بالای دسته، جعبه ی گوشی ها قرار دارد که این قسمت با دسته ی ساز یکی می باشد. این ساز، فاقد دستان است و در قسمت بالای گوشی ها یک قبه کار گذاشته شده است. طول ساز هشتادسانتی متر (از ته پایه تا سر قبه) می باشد.
ساز های قدیمی دارای سه سیم بودند اما کمانچه های امروزی دارای چهار سیم می باشند که کوک آنها در دستگاه های مختلف موسیقی ایرانی تفاوت می کند. این ساز را در حالت نشسته می‌نوازند، به طوری که نوازنده، ساز را به طور عمودی در دست چپ می‌گیرد و انگشت‌های همین دستش در طول دسته حرکت می‌کنند و آرشه (کمانه) را با دست راست به صورت افقی در حرکات رفت و برگشت، بر سیم‌ها می‌کشد.
کمانچه، پایه‌ای به شکل میله‌ای فلزی نیز دارد که زائده پهن انتهای آن روی پا یا زمین قرار می‌گیرد. این ساز را معمولا از چوب کهنه و عمل آمده درختان توت و افرا می‌سازند. طول کمانچه از پایه فلزی تا صراحی(قسمت بالای سر پنچه) حدود ۷۵ سانتی متر است.
