دستگاه راستپنجگاه که با نام راست و پنجگاه یا راست هم شناخته می‌شود، یکی از ۷ دستگاه موسیقی سنتی ایران است. در ادامه این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام با این مفهوم بیشتر آشنا شوید.
آشنایی با دستگاه راستپنجگاه
راستپنجگاه دست کم از نظر نام با هیچ‌یک ازمقام‌های موسیقی سنتی ایران مطابقت ندارد و به عقیدهٔ برخی، نام راست و پنجگاه هر دو نام‌های تازه‌تری بین مقام‌های موسیقی هستند.
دانگ اول دستگاه راستپنجگاه با مقام راست ارتباط و با دستگاه ماهور مطابقت دارد. راست پنج گاه ترکیبی از سایر مقامات موسیقی ایرانی است، چنانچه می توان در این آواز به تمام مقامات ایرانی وارد شد از این رو می توان تمام احساساتی که در دستگاه های موسیقی ایرانی وجود دارد را با راست پنج گاه ایجاد کرد.
راست پنج گاه حالت خاصی از خود ندارد تنها بعضی از گوشه ها که در جای دیگری وجود ندارد مربوط به آن است مانند ماورا ء النهر، سپهر و غیره.
این دستگاه، امکان پرده‌گردانی به تمام دستگاه‌های دیگر را فراهم می‌کند و برخی معتقدند که هدف از ایجاد این دستگاه، آموزش مراحل عالی موسیقی از جمله مُرَکّب‌نوازی و مرکب‌خوانی بوده‌است.
اجرای دستگاه راست پنجگاه
اجرای دستگاه راست پنجگاه یا نواختن دستگاه راست پنجگاه یکی از مشکل ترین کار های هنرمندان در حوزه آوازی و در حوزه نوازندگی است. خوانندگان ماهر و آشنا به اصول موسیقی ردیفی ایران می توانند این دستگاه را به طور زیبا و کامل اجرا کنند و همچنین نوازندگان چیره دست موسیقی سنتی ایران کسانی هستند که به زیبایی از پس اجرای راست پنجگاه بر می آیند.
در بحورالالحان اثر فرصت‌الدولهٔ شیرازی، نام راستپنجگاه به صورت «راست و پنجگاه» آمده و به عنوان اولین دستگاه از دستگاه‌های هفتگانه مطرح شده‌است .
همچنین، در بخشی که مقام راست معرفی شده، برای آن دو شعبه ذکر شده که یکی از آن‌ها پنجگاه نام دارد. در مقابل، موسی معروفی در کتاب ردیف هفت دستگاه موسیقی ایران نام این دستگاه را «راستپنجگاه» آورده و آن را به عنوان ششمین دستگاه از هفت دستگاه فهرست کرده‌است.
داریوش صفوت نیز نام این دستگاه را «راستپنجگاه» آورده‌است و در مورد استفادهٔ فرصت‌الدوله از واو عطف تذکر داده‌است.
قواعد تئوریک
قواعد تئوریک دستگاه راست پنجگاه کاملا مطابق با ماهور و بر اساس گام ماژور در موسیقی کلاسیک غربی است. اما نکته ای که در اجرای این دستگاه وجود دارد مشکل بودن اجرا در لحن و نیز توقف درجات است. چرا که کوچکترین خطا در توقف درجات و یا آغاز و… می تواند دستگاه را تبدیل به ماهور کرده و نوازنده از راستای اجرایی راست پنجگاه خارج شود. چه اینکه در آموزش ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی نیز دستگاه های نوا و راست پنجگاه آخرین دستگاه هایی هستند که به هنرجو آموزش داده خواهد شد.
