اسماعیل نکیسا که بعدها نامش را به ادیب خوانساری تغییر داد، اولین خواننده مرد در رادیوی ملی ایران و یکی از چهره‌های شاخص مکتب آوازی اصفهان بود. او در موسیقی سنتی ایرانی نقش مهمی را ایفا کرد و هنرمندان بزرگی از صدای خاص و مهارت ویژه او تاثیر گرفته‌اند. در این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام، قصد داریم بیوگرافی کامل این خواننده را ارائه دهیم.
تولد، کودکی و نوجوانی ادیب خوانساری
اسماعیل ادیب خوانساری در سال ۱۲۸۰ در شهرستان خوانسار و در خانواده‌ای مذهبی، چشم به جهان گشود. پدرش «میرزا محمود بن ابی القاسم خوانساری» یک روحانی و خوش‌نویس معروف بود. اسماعیل به تشویق پدر در همان سال‌های ابتدایی زندگی، یادگیری اصول دینی و مبانی فقه و زبان عربی را آغاز کرد.
ادیب در سال ۱۲۹۴ زمانی که ۱۴ ساله بود، لباس طلبگی پوشید و به خاطر صدای زیبایش موذن مسجد شد. او معتقد بود باید موسیقی را از راهی به غیر از روضه شروع کند؛ در نتیجه بر خلاف نظر پدر، در سال ۱۲۹۵ برای یادگیری ردیف‌های آوازی نزد عندلیب گلپایگانی (تولایی) رفت که خودش یک خطیب منبر آشنا به موسیقی بود.
ادیب به زودی متوجه شد که خوانسار برای اهداف او شهر کوچکی است؛ بنابراین در سال ۱۲۹۸ راهی اصفهان شد تا نزد اساتید مکتب آواز اصفهان مثل عبدالرحیم اصفهانی، میرزا حبیب اصفهانی و استاد نایب اسدالله نی‌نواز آموزش ببیند. او همچنین در سال ۱۳۰۲ به علت علاقه به نغمه‌های لری و بختیاری راهی نواحی بختیاری و جنوب ایران شد تا با نغمه‌ها و فرهنگ و زبان این نواحی آشنا شود.
سفر به تهران در جوانی
اسماعیل ادیب خوانساری در سال ۱۳۰۳، زمانی که ۲۳ ساله بود راهی تهران شد. سفر به تهران در کارنامه هنری او نقش موثری داشت. ادیب در تهران با اساتید بزرگی از جمله غلامحسین درویش خان، حسین خان اسماعیل زاده، حبیب سماعی، مرتضی محجوبی، موسی معروفی، علی اکبر و عبدالحسین شهنازی و مرتضی نی داوود آشنا شد. وی از طریق آشنایی با همین اساتید، نواختن ساز سه تار و پیانو را فرا گرفت و دانش موسیقی‌اش را افزایش داد. به علاوه در همان اولین سال ورودش، نخستین صفحه گرامافون خود را به همراه نی مهدی نوایی ضبط کرد.
در سال ۱۳۰۹، برای کارهای اداری و دولتی در بلدیه (شهرداری تهران) به استخدام درآمد. در سال ۱۳۱۶ در تلفنخانه شمیران و در سال ۱۳۱۸ در شرکت نفت میهن وابسته به شرکت نفت ایران و انگلیس استخدام شد. در سال ۱۳۱۹ با تاسیس رادیو تهران، جزو اولین خوانندگانی بود که با این رادیو همکاری کرد. او در این رادیو با هنرمندان بزرگی مثل ابوالحسن صبا، علی اکبر شهنازی، حسین یاحقی، حبیب سماعی، عبدالحسین شهنازی، مهدی خالدی و مرتضی محجوبی همکاری داشت تا این که در سال ۱۳۳۲ به دلایل نامعلوم از رادیو انصراف داد. دو سال بعد در سال ۱۳۳۴ مجدد به دعوت برنامه گل‌ها به رادیو بازگشت.
شاگردان ادیب خوانساری
- فخری ملک‌پور
- محمدعلی گلپایگانی
- هنگامه اخوان
- احمد ابراهیمی
- اکبر گلپایگانی
- حسن کسایی
سال‌های پایانی و مرگ
متاسفانه ادیب خوانساری در دو دهه پایانی زندگی‌اش درگیر بیماری تنفسی بود. وی حتی به دلیل وخامت حالش، دعوت مرکز حفظ و اشاعه موسیقی جهت تدریس در این مرکز را در سال ۱۳۴۹ رد کرد. در سال ۱۳۵۳ و ۱۳۵۴ دو بار جراحی ریه انجام داد. سرانجام در ۶ فروردین ۱۳۶۱ به دلیل بیماری‌اش درگذشت.
نقل‌قول‌های هنرمندان درباره ادیب خوانساری
اکبر گلپایگانی: ادیب شعر را بسیار مفهوم می‌خواند و تحریر‌هایی می‌داد که از داخل گلو بود، با زبان نبود. آواز او بسیار منحصر‌به‌فرد و خاص خودش بود.
سید رضا طباطبایی، استاد آواز مکتب اصفهان نیز در یکی از خاطراتش به نقل از استاد تاج چنین می‌گوید: “از تاج پرسیدم به چه صدایی در مواقع خاص گوش می‌دهید؟ گفت ادیب را. گفتم خودتان هم صدای خوبی دارید. گفت صدای ادیب خاص است؛ مطلوب می‌خواند؛ کلمات و شعر را چنان زیبا ادا می‌کند که مرا مجذوب می‌کند”.
هوشنگ ابتهاج: سبک آواز ادیب خاص خودش بود. به گمان من او روی خوانندگان بزرگی مثل بنان اثر گذاشت.
یک پاسخ
به به استاد خوانساری. روحشون شاد. افسوس🖤