حسن زیرک یک خواننده کردی است که امروزه بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ و موسیقی کرد محسوب می‌شود. این هنرمند بزرگ با بیش از هزار ترانه، در ذهن‌ها و قلب‌ها جاوادنه شد. داستان زندگی حسن زیرک پستی‌ها و بلندی‌های فراوانی دارد؛ در واقع این خواننده در مسیر هنر، رنج‌های فراوانی را متحمل شده است. اگر می‌خواهید زندگینامه پر فراز و نشیب این هنرمند بزرگ کردی را بخوانید، در این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام با ما همراه باشید.
تولد و کودکی حسن زیرک
حسن زیرک در ۸ آذر سال ۱۳۰۰ در شهر بوکان، محله قلعه سردار، چشم به جهان گشود. پنج سال بیشتر نداشت که پدرش را از دست داد. مادرش که نمی‌توانست به تنهایی حسن و دو خواهر و دو بردار دیگرش را بزرگ کند، به اجبار مجدد ازدواج کرد.
حسن زیرک به دلیل شرایط سخت خانوادگی، از همان کودکی مشغول به کارهایی همچون شاگردی و کارگری شد. متاسفانه او هرگز موفق نشد درس بخواند؛ اما بسیاری از نزدیکانش اشاره کرده‌اند که او توانایی خواندن و نوشتن داشت و حتی برخی از ترانه‌هایش را خودش بداهه می‌سرود و یادداشت می‌کرد.
زیرک از همان هفت سالگی به خواندن علاقه شدیدی داشت و افراد خوش‌صدای بوکان را می‌شناخت. یکی از این افراد، خواننده‌ای یهودی به نام شنگه جو بود که تقریبا اولین معلم غیررسمی وی محسوب می‌شد. به علاوه زیرک در کودکی از محمدحسین خاتون صفیه و شیخ جعفر زنبیل، نکات فراوانی درباره خوانندگی فرا گرفت.
زندگی در بغداد
حسن زیرک سال‌های زیادی را در بغداد گذراند و فعالیت‌های هنری فراوانی در آن‌جا انجام داد؛ اما در اصل چه شد که وی به بغداد رفت؟
زیرک در سال‌های جوانی که به عنوان شاگرد راننده در ایران کار می‌کرد، یک بار در مسیر سقز-بانه کنترل اتومبیل را از دست داد و موجب قتل یک فرد بی‌گناه شد. در ابتدا به شدت ترسید و فرار کرد؛ اما پس از مدتی خود را تسلیم کرده و به زندان رفت. پس از آزادی از زندان بود که وی برای امرار معاش، تصمیم گرفت راهی عراق و بغداد شود.
در سال ۱۳۲۶، زمانی که زیرک در یک مسافرخانه عراقی به نام «مسافرخانه شمال» شاگردی می‌کرد، زیر لب مشغول زمزمه آهنگ بود. به طور اتفاقی همان شب خواننده معروف کردی یعنی علی مردان نیز در آن مسافرخانه حضور داشت و پس از شنیدن صدای زیرک او را به رادیو بغداد برد و کمکش کرد در آن‌جا مشغول به کار شود. در مورد صحت این موصوع ابهاماتی وجود دارد؛ چرا که جلال طالبانی نیز ادعا کرده که وی واسطه معرفی زیرک به رادیو بغداد بوده است.
سرانجام به هر نحوی که بود زیرک از سال ۱۳۳۲ خورشیدی در بخش کردی رادیو بغداد استخدام شد و فرصت یافت با بزرگان موسیقی کردی مثل علی مردان،باکوری، طاهر توفیق و… آشنا شود.
در سال ۱۳۳۷ از بغداد به ایران بازگشت و با استقبال فوق‌‌العاده مردم بوکان مواجه شد. پس از مدتی تصمیم گرفت مجدد به عراق بازگردد؛ اما به دلیل کودتای بغداد و شرایط سیاسی مجبور شد در ایران بماند.
فعالیت‌های هنری حسن زیرک در ایران
از سال ۱۳۳۷ که بخش کردی رادیو ایران در تهران گشایش یافت، زیرک شروع به همکاری با این رادیو کرد. برادران مفتی‌زاده به عنوان دست‌اندرکاران این رادیو، احمد مفتی‌زاده را دعوت کردند و او نیز حسن زیرک را با خود همراه کرد. در این رادیو وی با ساز اساتیدی از جمله حسین یاحقی، حسن کسایی، جلیل شهناز، جهانگیز ملک و احمد عبادی همراهی کرد و آواز خواند.
در سال ۱۳۴۱ پس از تعطیلی رادیو کردی تهران، حس زیرک به رادیو کردی کرمانشاه پیوست. در این رادیو نیز وی با هنرمندان برجسته دیگری از جمله محمد عبدالصمدی، مجتبی میرزاده، بهمن پولکی، اکبر ایزدی و مرتضی صنعتی قصری همکاری داشت.
متاسفانه سال‌هایی که زیرک به اوج رسید، به بهانه‌های مختلف وی را از رادیو اخراج کردند و در سال ۱۳۴۱ و ۱۳۴۳ دولت به او حقوق نداد. پس از اخراج، این هنرمند به ناچار به رادیو کردی عراق بازمی‌گردد تا بلکه در آن جا دوباره استخدام شود؛ اما متاسفانه ۱۸ ماه در عراق زندانی و شکنجه می‌شود.
پس از آزادی و بازگشت، این بار او در مرز ایران و عراق توسط ساواک بازداشت کردند و به کرمانشاه بردند. مدیران وقت رادیو نیز هرگز با بازگشت او به رادیو موافت نکردند؛ بنابراین در کمال تاسف این خواننده هنرمند مجبور به اجرا در عروسی‌ها و مراسم محلی شد.
سال‌های پایانی و درگذشت
متاسفانه حسن زیرک به دلیل سال‌های سخت و اتفاقات تلخی که پشت سر گذاشت، واپسین روزهای عمرش را نیز با درد و رنج سپری کرد. او در آخرین سال‌های عمرش به ندرت آواز می‌خواند. می‌گویند وی سابقه هیچ بیماری نداشت و در مهاباد او را مسموم کرده بودند. او مجبور شد از محل زندگی‌اش یعنی اشنویه، برای بستری به بوکان برود. در نهایت این هنرمند کرد، در ۵ تیر ۱۳۵۱، به علت سرطان کبد (نوعی مسمومیت با زهر) به طرز مشکوکی درگذشت و بنا بر وصیتش، در دامنه کوه نالشکینه به خاک سپرده شد.
ترانه‌های حسن زیرک:
• وره قوربان
• عرق چین
• هه‌وری لار
• مهتاب و آرزو (خوانده برای دخترش)
• غریب ماوم (خۆم به غولامی)
• کرماشان
• یالا شوفر
• نورانی
• کابوکه (که‌بوکه)
• دیسان شه‌و هات
• گولدور مَنی گولدور (ترکی آذری، کردی سورانی – ضبط در تبریز)
• له سیلهٔ قبران هاواره
• هو لیلی
• به‌ناز
• نوروز
• کتانه
• بارانه
• خان باجی
• مریم بوکانی
• زارا
• گوهره
• نالشکینه
• لێم زیز بووه
• آمنه و آمنه
• ریبوار و ریبوار (کردی – فارسی)
• لای لای
• آمان دکتر
ترانه‌های حسن زیرک به ترکی استانبولی :
- ای نیشتمان
- نسرین
- امان دوکتور
- یالا شوفر
- لیلا
