ایران در طول تاریخ معاصر خود، پنج سرود ملی داشته که نخستین سرود، مربوط به دوره ناصرالدین شاه است. در دوره پهلوی دو سرود داشته‌ایم که محمدرضا شاه پس از عزل پدرش از حکومت، سرود ملی را به سرود شاهنشاهی تغییر داد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم دو سرود ملی داریم که نخستین سرود به سبب طولانی بودن تغییر می‌کند و سرود ملی کنونی جایگزین آن می‌شود.در ادامه این بخش از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام با تاریخچه سرود ملی ایران بیشتر آشنا شوید.
نخستین سرود ملی
نخستین سرود ملی، زمان ناصرالدین شاه به عنوان «سلام شاهی» اجرا می‌شده و ابتدا قطعه موسیقی بدون کلامی بوده که به سفارش پادشاه، از سوی ژنرال نظامی، موسیو لومر فرانسوی در مدرسه دارالفنون ساخته شده بود.
۵۰ سال بعد از اولین موزیک ملی ، زمان حکومت رضاشاه چیزی مشابه همین سلام شاهی دوران قاجاریه، به نام سرود ملی شکل گرفت بعد‌ها زمان محمدرضا پهلوی این سرود تغییر پیدا کرد و با نام رسمی سرود شاهنشاهی به عنوان سرود ملی ایران اجرا می‌شد.
سرود ملی پس از انقلاب
با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ سرود شاهنشاهی بساطش برچیده شد و سرود ملی جمهوری اسلامی ایران جای آن را گرفت.
سرود ملی ایران،اولین سرود حکومت جمهوری اسلامی است که در مراسم رسمی، یادبودهای جمهوری اسلامی، مسابقات ورزشی و دیگر مناسبت‌های جمهوری اسلامی اجرا یا پخش می‌شد. سرود جمهوری اسلامی دارای دو بخش دکلمه و موسیقی بود.این سرود در اصل، چهارمین سرود ملی رسمی ایران است.
سرود رسمی جمهوری اسلامی ایران
تولید این سرود که از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۱ به‌عنوان سرود رسمی جمهوری اسلامی ایران شناخته می‌شد، در شرایطی انجام گرفت که تصمیم بر این بود تا اثری خلق شود که ضمن هم‌خوانی با فضای آن سال‌های کشور دربرگیرنده عناصر ملی و میهنی مطابق با موازین جمهوری اسلامی ایران باشد.
ناگفته نماند که طبق روایت‌هایی که از زمان تولید این قطعه منتشر شده، این سرود ملی با عنوان «پاینده بادا ایران» در فاصله زمانی ۲۵ بهمن تا ۱۵ اسفند ۱۳۵۷ در استودیوهای خارج از سازمان صدا و سیما تولید شد و در روز ۱۲ فروردین ماه سال ۱۳۵۸ بود که پس از اعلام نتیجه همه پرسی نظام جمهوری اسلامی در کشورمان، پخش رسمی آن به‌ویژه از تلویزیون ملی آن آغاز شد.
سازنده موسیقی اولین سرود ملی ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی
مرحوم بیگلری‌پور از هنرمندان معتبر موسیقی کشورمان و سازنده موسیقی اولین سرود ملی ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی طی دوران حیات خود درباره نحوه ساخت و پخش این سرود گفته بود: «در اسفند ماه سال ۱۳۵۷ این اثر را با شعری از آقای ابوالقاسم حالت شاعر توانمند کشورمان ساختم و در استودیو بِل با سختی و مشقت فراوان ضبط کردیم و در همان زمان این اثر را به خدمت حضرت امام خمینی (ره) بردند و ایشان پس از شنیدن آن فرمودند: این کار خوبی است و من از سازنده آن تشکر و برایتان دعا می‌کنم.
زمان پخش این آهنگ هم دقیقاً هنگامی بود که امام در روز ۱۲ فروردین سال ۱۳۵۸ در تلویزیون فرمودند که من جمهوری اسلامی را اعلام می‌کنم، فوراً پس از این سخن ،سرود جمهوری اسلامی پخش شد و ۱۴ سال به‌عنوان سرود رسمی میهن اسلامی شناخته شد.»
بعد از حدود ۱۴ سال از تولید و پخش این سرود بود که شرایط متفاوت شد و تصمیم مسئولان بر این قرار گرفت که این سرود تغییر داده شده و تبدیل به قطعه جدیدی شود که در این سال‌ها می‌شنویم.
دومین سرود ملی ایران
تغییری که مرحوم مشفق کاشانی در جلد دوم کتاب «خلوت انس» درباره آن نوشته است: «در سال ۱۳۷۰ که شورای عالی شعر صداوسیما در شبکه دوم تلویزیون زیر نظر فاضل ارجمند دکتر مهدی ارگانی اداره می‌شد، با توجه به اینکه اولین سرود جمهوری اسلامی ایران با آهنگ هنرمند صاحب‌نام محمد بیگلری‌پور و شاعر نام‌آشنا ابوالقاسم حالت، طولانی و برای اجرا در مجامع بین‌المللی مناسب به نظر نمی‌رسید، مقرر شد سرودی دیگر ساخته شود.
از بین تعداد زیادی آهنگ که توسط آهنگ‌سازان مشهور آماده شد، تنها آهنگ استاد فرزانه دکتر ریاحی که اجرای آن ۵۹ ثانیه وقت می‌گیرد مورد تصویب قرار گرفت.
سپس از میان ۱۰تا۱۲ شعری که توسط شاعران عضو شورای عالی شعر صدا و سیما براساس ملودی مورد بحث سروده شده بود، سرود ساعد باقری به اتفاق آرا انتخاب و با تغییرات جزئی آماده اجرا شد.
سرود «ای ایران اى مرز پر گهر»
سرود «ای ایران» سرودی است که در سال اول پس از انقلاب اسلامی (از سال ۱۳۵۷ تا سال ۱۳۵۸) بسیار مورد توجه بود و به عنوان سرود ملی ایران خوانده و اجرا می‌شد ولی هیچوقت بعنوان سرود ملی ایران نامگذاری نشد .
سرود معروف “ای ایران” که به تعبیری شاید بتوان آن را “سرود ملی غیر رسمی ایران” نامید در ۲۷ مهر ماه سال ۱۳۲۳ در تالار دبستان نظامی (دانشکدۀ افسری فعلی)و در حضور جمعی از چهره‌های فعال در موسیقی ایران متولد شد.
شعر این سرود را “حسین گل گلاب” استاد دانشگاه تهران سروده بود، و از ویژگی‌های آن، اول این است که تک‌تک واژه‌های به کار رفته در سروده، فارسی است و در هیچیک از ابیات آن کلمه‌ای معرب یا غیر فارسی وجود ندارد. سراسر هر سه بند سرود، سرشار از واژه‌هاى خوش‌تراش فارسى است .
دومین ویژگی سرود “ای ایران” در بافت و ساختار شعر آن است، به‌گونه‌ای که تمامی گروه‌های سنی، از کودک تا بزرگ‌سال می‌توانند آن را اجرا کنند. همین ویژگی سبب شده تا این سرود در تمامی مراکز آموزشی و حتی کودکستان‌ها قابلیت اجرا داشته باشد.
و بالاخره سومین ویژگی‌ای که برای این سرود قائل شده‌اند، فراگیری این سرود به لحاظ امکانات اجرایی است که به هر گروه یا فرد، امکان می‌دهد تا بدون ساز و آلات و ادوات موسیقی نیز بتوانند آن را اجرا کنند.
