تصنیف رایجترین فرم درموسیقی سنتی ایرانی است که وزن متریک دارد .نام کامل این فرم احتمالاً «تصنیف صوت» بوده که به مرور زمان کوتاه شدهاست.در ادامه این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام با تصنیف بیشتر آشنا شوید.
تصنیف
اصطلاح تصنیف از حوالی سدهٔ ۸ تا ۹ قمری به کار رفته و در سدهٔ دهم قمری رواج یافتهاست. با این حال، برخی محققان موسیقی واژهٔ تصنیف را به معنایی عامتر که شامل هر موسیقیِ موزون آوازی باشد، تعبیر میکنند و برای آن ریشههای کهنتری مانند گاتاهای زرتشت میجویند.
تاریخچه :
قدیمیترین تصنیفهایی که امروز بهجا مانده مربوط به دورهٔ عبدالقادرمراغه ای (که در دورهٔ تیموریان میزیست) است. تصنیفهای دورهٔ صفویه اغلب اوزان عروضی داشتند.
در دورهٔ زندیه نوع خاصی از تصنیف با نام ( « کار عمل » یا «کار و عمل») رایج بود که گاه مقصود از آن نمایش دادن مقام و گوشههای هر دستگاه بود. همچنین تصنیفهای عامیانهای نیز در واکنش به مسائل سیاسی و اجتماعی ساخته میشدند.
اما رواج تصنیف به شکل امروزی، به اواخر دورهٔ قاجاریه وآغاز جنبش مشروطه ایران نسبت داده میشود. در این دوره، شاعران و آهنگسازان بسیاری به تصنیف روی آوردند و بسیاری از این تصنیفها وضعیت سیاسی و اجتماعی جامعهٔ آن دوران را منعکس میکردند.
این مفهوم، با آنچه در موسیقی قدیم ایران (پیش از قرن دوازدهم هجری) تصنیف نامیده میشد متفاوت است، چرا که برخلاف تصنیفهای قدیمی، نقش موسیقی از شعر در این تصانیف بیشتر بود.
نوا ساز و ترانه سرا
از اوایل دهه ۱۳۲۰ ش ، ترانه سرایی بتدریج رونق گرفت و یکی از مشاغل سازمانهای اداری موسیقی در پایتخت شد و از آن به بعد، به جای تصنیف سازی ، ساختن آهنگ و سرودن شعر دو کار جداگانه شد؛ آهنگ تصنیف را «نواساز» و شعر آن را «ترانه سرا» می ساخت و واژه ترانه سرا از همان سالها رواج یافت و شناخته شد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ، به دلیل نظرگاههای منفی متدینان نسبت به سوابق ترانه خوانی و حتی نام ترانه ، به تصنیفها و ترانه هایی که در ستایش از انقلاب و رزمندگان جنگ عراق با ایران ساخته شد عنوان سرود دادند.
در این دوره بتدریج موسیقی گذاشتن بر اشعار سعدی و مولوی و حافظ رواج یافت و تصنیف سرایی و ترانه سازی تقریباً کنار گذاشته شد؛ اما در سالهای اخیر با فعالیت مجدد شعرای ترانه سرای قدیم و جدید، نظیر علی معلم دامغانی ، حمید سبزواری ، سپیده کاشانی ، هوشنگ ابتهاج (سایه )، جواد آذر، محمود شاهرخی و بامداد جویباری ، این کار همچنان رواج دارد.
تفاوت تصنیف و ترانه
همانطور که گفته شد رایج ترین و معمولترین قطعات ساخته شده در موسیقی سنتی ایران که وزن متریک دارد تصنیف میباشد.
در تفاوت بین ترانه و تصنیف در ساده ترین تعریف می توان گفت که تصنیف نزد ما ایرانیان آهنگی است ریتمیک بر اساس موسیقی و شعر و سازهای سنتی و ترانه آهنگی است بر مبنای سبک های گوناگون موسیقی و سبک های شعری گوناگون و البته سازبندی گوناگون چه فرنگی و چه فارسی .
مثلا آهنگ مرغ سحر با شعر ملک الشعرای بهار و آهنگ مرتضی نیداوود یک تصنیف است و آهنگ ما دو تا ماهی بودیم با شعر شهیار قنبری و اهنگ بابک افشار و تنظیم واروژان و صدای گوگوش یک ترانه است.
شعر تصنیف، بر خلاف شعر سنّتی ، دارای اوزان متنوع و مصراعهای نامساوی (برخی کوتاه و برخی بلند) است . نزدیکی اوزان عروضی شعر فارسی با ادوار موسیقایی ، بین شکل اشعار سنّتی فارسی و تصنیف مشابهت پدید آورده است .
در تصنیفهای قدیمتر، بیتی از شعرای قدیم تضمین می شد و سپس قافیه آزاد می گردید، مثل تصنیف بیات اصفهان اثر علی اکبر شیدا که در آن بیتی از سعدی تضمین شده است.
ترانه
ترانه سرودهای است کوتاه و برآمده از توده مردم، اما تصنیف برای مناسبتهای مختلف ساخته میشود و بعد رواج پیدا میکند. ترانهها را میتوان نوع سبکتر و شادتر تصانیف دانست.
موسیقی ترانه فاقد موازین علمی است در صورتی که تصانیف دارای وزن، قافیه و وزن عروضی هستند.
ترانهها بر خلاف تصانیف میتوانند بنا بر نظر خواننده کوتاه و بلند شوند و وزن معینی ندارند.
ترانه ساختمانی ساده دارد و فاقد آرایههای ادبی پیچیده است در حالی که تصنیف مملو از آرایهها و … است.
ترانه ریتمیک و مولودیک است و اغلب شامل یک قطعه ضربی است و در عین حال سنگینی خاص تصانیف را ندارد.در حالی که تصانیف سنگین و گاها غیر ریتمیک و اغلب اوقات غیر ملودیک هستند.
انواع ترانه
از انواع ترانه میتوان ترانههای عاشقانه، ترانههای وصفی، ترانههای بزمی، ترانههای حماسی یا رزمی، ترانههای مربوط به حرفهای خاص یا ترانههای لالایی را نام برد.
