ساز دوتار و ساز تنبور از جمله سازهای زهی و بسیار محبوبی است که به لحاظ ظاهری دارای شباهت هایی می باشند.همین موضوع تشخیص این دو ساز از یکدیگر را کمی دشوار می نماید.اما با وجود شباهت ، تفاوت هایی نیز بین این دو ساز وجود دارد که در ادامه این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام به آن پرداخته ایم.برای شناخت تفاوت ساز دوتار و تنبور ادامه این مطلب بخوانید،با ما همراه باشید.
آشنایی با ساز دو تار
دوتار یکی ازسازهای مضرابی موسیقی ایرانی است و همان‌گونه که از نام آن برمی‌آید، دارای دو سیم (تار) است . در هنگام نواختن این ساز، معمولاً با ناخن به جای مضراب زخمه می‌زنند. دوتار دارای شکمی گلابی شکل و دسته‌ای نسبتاً دراز است و ۱۷ تا ۲۰ دستان بر دسته آن بسته می‌شود.
برخی از دوتارهای محلی در نواحی مختلف جنوب ایران فاقد دستان است. سطح روی شکم دوتار از جنس چوب است. تعداد سیم‌های این ساز ۲ تا است و به همین علت به آن دوتار می‌گوند و تارهای آن به فاصله‌های مختلف کوک می‌شوند.
ساختمان ساز
دوتار دارای کاسه‌ای گلابی‌شکل و دسته‌ای نسبتاً دراز و دو رشته سیم (تار) است. طول دستهٔ آن حدود ۶۰ سانتیمتر و کل ساز حدود یک متر است.قسمت گلابی‌شکل این ساز از چوب درخت شاه‌توت و دستهٔ آن از چوب زردآلو یا درخت گردو ساخته می‌شود. در قدیم به جای سیم از ابریشم استفاده می‌شد.
آشنایی با ساز تنبور
تنبور را که بعضا تنبوره نیز می گویند یکی از سازهای زهی است که دارای شکمی شبیه به نصفه گلابی و دسته ای دراز است که از ۱۳ الی ۱۴ پرده تشکیل و ۲ الی ۳ سیم دارد.
در رپرتوار موسیقی تنبور حدود ۷۲ مقام وجود دارد که ۱۶ مقام آنها مربوط به مقام‌های مجلسی و ۵۶ مقام نیز مربوط به مقام‌های حقانی یا کلام است. پایه و اساس موسیقی تنبور همانند موسیقی کلاسیک ایرانی بدیهه سرایی است.
جنس کاسه و صفحهٔ آن از چوب توت و دسته اش از چوب گردو می‌باشد. که در آن سیم‌ها از روی دسته‌ای بلند و کاسه‌ای عبور کرده و با ضربه انگشتان به صدا درمی‌آید این ساز را با پنجه می‌نوازند و این خود دلیلی است بر ارتباط خانوادگی تنبور و دوتار محلی و سه‌تار که آنها نیز با انگشت(ناخن) به صدا درمی‌آیند.
مقایسه ظاهری و تفاوت ساز دوتار و تنبور
دوتار و تنبور هر دو دارای کاسه ای گلابی شکل می باشند، جنس این کاسه ها از چوب درخت توت است. ساز دوتار مانند تنبور دارای دسته ای بلند است که جنس آن از چوب گردو یا زردآلو می باشد. طول دسته دوتار حدود ۶۰ و مجموعاً تمام ساز حدود یک متر است. دوتار دارای دسته‌ای نسبتاً دراز است و ۱۷ تا ۲۰ دستان بر دسته آن بسته می‌شود. برخی از دوتارهای محلی در نواحی مختلف جنوب ایران فاقد دستان است.
ساز دوتار دارای دو سیم است اما ساز تنبور سه سیم دارد ، چون بعدها یک سیم هم به آن اضافه شد. در زمان های قدیم به جای این سیم ها از ابریشم استفاده می شد که بعدها سیم های فلزی جایگزین ابریشم شدند. طول تنبور بین ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر و دارای سه سیم است، یکی واخوان و دو سیم اصلی. دوتار دارای دو گوشی است اما تنبور در حال حاضر دارای سه گوشی می باشد. بقیه اجزای دوتار و تنبور سیم گیر، خرک و شیطانک می باشند.
بررسی نحوه نواختن
ساز دوتار مانند تنبور معمولا با مضراب نواخته نمی شود و با ناخن به آن زخمه می زنند. نوع نواختن دوتار در نواحی مختلف متفاوت است اما در بیشتر نواحی با انگشت سبابه به همراه انگشت شست صورت می گیرد. در تنبور، نواختن با چهارانگشت دست راست بدون استفاده از انگشت شست، صورت می گیرد.
کوک کردن دوتار و تنبور
دوتار را در فاصله ی چهار یا پنج کوک می کنند که روش کوک کردن آن در مناطق مختلف باهم فرق دارد. به عنوان مثال، کوک کردن دوتار ترکمن صحرا، کتول، شرق مازندران و نیز شرق و شمال خراسان به این صورت است که سیم اول لا و سیم دوم می می باشد.
تنبور هم به شکل های مختلفی کوک می شود. دو سیم اول تنبور که سیم دو نامیده می شوند، بر اساس دیاپازون لا و سیم سوم که سیم سل است و به سیم اخوان نیز معروف می باشد، با فاصله ی چهارم و یا پنجم درست پایین تر از سیم دو کوک می شود.
از برجسته ترین نوازندگان ساز دوتار می توان به حاج قربان سلیمانی ( که عکس او در بالا آورده شده است)، استاد غلامعلی پورعطایی و حاج عثمان محمد پرست اشاره کرد.
از نوازندگان تنبور هم می توان به سید خلیل عالی نژاد ، درویش امِیر حیاتی و… اشاره کرد.
