سه تار از جمله سازهای ایرانی و محبوب می باشد که صدای دلنشین و زیبای آن طرفداران بسیار زیادی دارد. یه تار با توجه به اندازه کاسه ای که در ساخت این ساز به کار میرود به دو دسته کاسه بزرگ و کاسه کوچک تقسیم می شود که در ادامه این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام بهتفاوت سه تار کاسه بزرگ و کاسه کوچک پرداخته ایم.لطفا تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
معرفی سه تار
سه‌تار ازسازهای زهی و مضرابی موسیقی ایرانی و از خانواده سازهای دوتار و تنبور است . سه‌تار تنها ساز ایرانی است که با ناخن انگشت اشاره دست راست (برای نوازندهٔ راست‌دست) نواخته میشود.
این ساز، دارای ۴ سیم از جنس فولاد و برنز است که به موازات دسته، از کاسه تا پنجه کشیده شده‌اند. سه‌تار دارای ۲۸ پردهٔ قابل حرکت از جنس روده ی حیوانات یا کات گوت است.
صدای آن ظریف و کم حجم است و گستره صوتی آن از هنگامِ بمِ دو زیر خط حامل تا لا بمل بالای خط حامل و در نتیجه نزدیک به ۳ اکتاو است.
در موسیقی دستگاهی ایران استفاده از سه‌تار بسیار رواج دارد، گرچه بیشتر برای تک‌نوازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کاسه سه تار
برای ساخت کاسه سه تار معمولاً از چوب توت استفاده میشود. کاسه این ساز می‌تواند از یک قطعه و یا ترک‌های جداگانه و به هم چسبیده تشکیل شده باشد. گفتنی است این جنس چوب علاوه بر کیفیت مناسب، تأثیر مثبتی در بالا بردن و رسایی صدای ساز دارد.
کاسه سه تار در حقیقت از کاسه‌ی عود و تنبور منشأ می‌گیرد، اما باید توجه داشت کاسه این ساز کوچکتر بوده و شکلی مانند گلابی دارد.
طول کاسه معمولاً بین ۲۶ تا ۳۰ سانتی‌متر است و عرضی حدود ۱۲ تا ۱۶ سانت دارد. برای چنین ابعادی، می‌توان عمقی حدود ۱۳ سانت را تخمین زد.
انواع کاسه در سه تار
به‌طورکلی دو نوع کاسه سه تار وجود دارد: سه تار کاسه بزرگ و سه تار کاسه کوچک.
- سه تارهای کاسه بزرگ که به الگوی استاد مهدی کمالیان مشهور هستند، معمولاً صدای بم‌تری دارند.
- سه تارهای کاسه کوچک که گاهی به آن الگوی استاد هاشمی نیز می‌گویند، صدای تیز و شفاف دارند.
تفاوت اندازه سه تار کاسه بزرگ و کاسه کوچک چقدر است؟
قبل از اینکه تفاوت سه تار کاسه بزرگ و کاسه کوچک بررسی شود لازم است یک مسئله را بدانید و آن هم این است که تفاوت اندازه این دو ساز به حدی کم و غیرقابل تشخیص است که تقریبا بدون اندازه گیری دقیق با خط کش نمی‌توان متوجه آن شد.
اگر یک سه تار کاسه بزرگ در کنار یک سه تار کاسه کوچک قرار بگیرد تفاوت زیادی بین آن دو مشاهده نمی‌شود و به همین دلیل تقریبا همه هنرجویان بدون اینکه تفاوتی میان این دو تشخیص دهند یکی را به صورت اتفاقی انتخاب می‌کنند. اندازه دقیق انواع کاسه سه تار به این شرح است:
- کاسه کوچک با قطر دهانه ۱۴ تا ۱۴.۵ سانتی متر
- کاسه متوسط با قطر دهانه ۱۵ تا ۱۵.۵ سانتی متر
- کاسه بزرگ با قطر دهانه ۱۶ تا ۱۶.۵ سانتی متر
نقش کاسه در کیفیت صدای سه تار
صدایی که از سه تار می شنویم، حاصل برخورد ناخن انگشت یا مضراب نوازنده به سیمها و ارتعاش آنهاست. ارتعاش هر جسم و یا ذره، باعث شکل گیری موج می شود.
گوش انسان به گونه ای طراحی شده که بتواند امواج صوتی شکل گرفته در ملکول های هوا را به صورت فیزیکی توسط پرده گوش دریافت کند، از آنجا به استخوان های بسیار کوچک گوش میانی انتقال دهد، و این امواج به وسیله پایانه های عصبی، برای پردازش و شنیده شدن به مغز فرستاده شود.
اگر دو سر یک سیم سه تار را به بین دو گیره ببندید و خوب چفت کنید، سپس با ضربه آن را مرتعش نمایید، خواهید دید که صدای برخاسته از آن بسیار ضعیف خواهد بود. چرا که این امواج برای بهتر شنیده شدن، نیاز به تقویت و بازتاب دارند. اینجا نقش کاسه سه تار به چشم می آید.
یک حفره تو خالی که به شکل قرینه تراش داده شده، تا وقتی که به سیمها مضراب می زنیم، موج حاصل از ارتعاش داخل این حفره رفته تا با بازتاب های مکرر به دیواره های صاف و صیقل خورده آن، تقویت شده و حاصلش بشود صدای واضح و زیبای یک نت موسیقی که از دل سه تار بر می آید. پس نقش کاسه در سه تار همین تقویت امواج است.
تاثیر اندازه کاسه سه تار بر صدا
بدیهی است هر چه کاسه بزرگ تر باشد، فرکانس یا بسماد موج صوتی کمتر میشود و صدای حاصله به سمت بم تر شدن می رود (به این علت که امواج، فضای خالی بیشتری برای برخورد به دیواره ها و بازتاب صدا خواهند داشت).بنابراین هر چه کاسه کوچکتر باشد، صدای سه تار زیر تر می گردد.
آیا ساز کاسه بزرگ و کاسه کوچک در نوازندگی با هم متفاوت اند؟
تفاوت سه تار کاسه بزرگ و کاسه کوچک در نوازندگی آن ها نیز مشهود است. تمرین کردن و مشق کردن با سازهای کاسه بزرگ دشوارتر است. زیرا به دلیل فرم کاسه سه تار وقتی دهانه آن بازتر می شود زاویه شکست مچ نیز بیشتر می شود.
این خود موضوع مهمی است ضمن اینکه معمولا در سازهای کاسه بزرگ صدای بلند آن و طنین بیشتر بعد از یک ساعت تمرین گوش را خسته می کند. خصوصا اگر شاگرد مشغول به فراگیری دوره ی ردیف می باشد این موضوع تاثیرات منفی روی میزان و کیفیت تمرین وی خواهد گذاشت.
از طرفی سازهای کاسه کوچک صدای کم حجم تر و کمی زیر تر دارند و دست گرفتن آنها نسبت به کاسه بزرگ ها خیلی راحت تر می باشد.
