یکی از مفاهیم مهم در موسیقی ، میزان می باشد. شناخت میزان و انواع آن در صحیح نواختن نت ها بسیار مهم است. میزان به طور کلی به میزان ساده و ترکیبی تقسیم بندی می شود که در ادامه این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام به توضیح آن پرداخته شده است. اگر می خواهید با تفاوت میزان ساده و ترکیبی آشنا شوید، تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
تعریف میزان در موسیقی
میزان یا ترازه یا ترازک درموسیقی ، نشانه‌هایی است که برای مشخص کردن دوره‌ها و تعداد ضرب در هر دوره، و تشخیص همهٔ نکته‌های وابسته وضع شده‌است. هر دوره به‌وسیلهٔ خطی عمودی، که حامل را قطع می‌کند، از دوره‌های قبل و بعد خود جدا می‌شود.
محتوای میان هر دو خط عمودی را میزان و خط‌های عمودی را خط میزان می‌نامند. به تعریفی دیگر هر قطعه موسیقی از نظر زمان به قسمتهای مساوی تقسیم می شود ، که هر یک از آن قسمتها را میزان و خط قائمی که آنها را از یکدیگر جدا می کند خط میزان گویند. هر میزان ممکن است از دو یا سه یا چهار قسمت مساوی تشکیل شود که آن قسمتها را ضرب گویند .
معمول ترین میزانها عبارتند از :
میزانهای دو ضربی ، سه ضربی ، و چهار ضربی .
ظرفیت میزان :
میزان ها دارای اشکال گوناگونی هستند و همینطور کشش زمانی و ظرفیت شان مختلف است. برای مثال بعضی از میزان ها دارای کششی برابر یک نت گرد هستند، بعضی با یک نت سفید و یا بعضی دیگر دارای کشی برابر سه عدد نت سیاه هستند و الی آخر.
کسر میزان
وقتی نوع میزان‌بندی یک آهنگ مشخص شد و خواستیم آن را روی کاغذ بنویسیم، لازم است نوع میزان در همان ابتدای آهنگ نوشته شود تا نوازنده یا خواننده هنگام اجرای آن متوجه باشد که با چه نوع میزانی سر و کار دارد.
این کار با استفاده از اعداد کسری صورت می‌گیرد. ولی معمولاً خط کسری بین دو عدد را نمی‌نویسند. مثل ۴/۴ ، ۲/۴ و ۳/۴ . به این اعداد کسر میزان می‌گویند. عدد بالایی تعداد ضرب های یک میزان را معلوم می‌کند. پس ۴/۴ یعنی میزانی که دارای چهار ضرب و هر ضرب برابر با یک سیاه است. ۳/۴ و ۲/۴ نیز به همین ترتیب.
انواع میزان
میزان ها انواع مختلفی دارند و نوع آن ها در ابتدای هر آهنگ مشخص می‌شود. ارزش زمانی تمامی میزانهای یک آهنگ مساوی است مگر این که نوع میزان عوض شود.
میزان ساده
ساده ترین میزان در موسیقی همان میزان دوضربی است که از یک ضرب قوی و یک ضرب ضعیف تشکیل می شود.
با تغییر در نوع دسته بندی نت ها می توانیم میزان های دیگری را بوجود آوریم. نمونه های دیگر از میزان های موسیقایی را می توانید ملاحظه کنید که هر میزان از سه ضرب تشکیل شده است. ضرب اول قوی و ضرب های دوم و سوم ضعیف هستند. طریقه شمارش آنها نیز بسیار آسان است. یک، دو، سه ـ یک، دو، سه ـ …
میزان ترکیبی
تاکنون صحبت از میزانهای ساده دوضربی، سه‌ضربی و چهارضربی بود و چنان که اشاره شد، هر ضرب یک میزان ساده فقط می‌تواند به ۲، ۴ و یا ۸ قسمت مساوی تقسیم شود.
همین نکته موجب تفاوت عمده میزانهای ساده و ترکیبی است. زیرا در میزان ترکیبی هر ضرب فقط می‌تواند به ۳، ۶ و یا ۱۲ قسمت مساوی تقسیم شود. برای ترکیبی کردن میزانهای ساده کافی است در مقابل هر ضرب یک نقطه قرار دهیم.
مهم ترین وجه تمایز یک میزان ساده و یک میزان ترکیبی، کشش زمانی ضرب‌هاست. یعنی در میزان ساده، هر ضرب به اندازه‌ی یک سیاه و در نوع ترکیبی، هر ضرب به اندازه‌ی یک و نیم سیاه کشش زمانی دارد. اما مهم تر از آن کیفیت شنیداری میزانهای ترکیبی است که تفاوت بسیار محسوسی با میزانهای ساده دارد.
تفاوت میزان ساده و ترکیبی
چون هر ضرب میزانهای ترکیبی پیش گفته یک نت سیاه نقطه دار است و نسبت این نت به نت سیاه ( درمیزانهای ساده ) مانند کسر ۳/۲ است ، به این ترتیب برای تبدیل میزانهای ساده به ترکیبی کافی است که کسر میزان ساده را درنسبت ۳/۲ ضرب کنیم و برای تبدیل میزانهای ترکیبی به ساده بهتر است صورت کسر به عدد ۳ و مخرج آن به عدد ۲ تقسیم شود تا کسرمیزان ساده آن به دست آید.
در میزانهای ترکیبی مخرج کسر معرف شکل ۱/۳ ضرب است، مثلاً درمیزان ۶/۸ مخرج کسر که معرف نت چنگ است تعیین می کند که شکل هر ضرب سه برابر آن ( هر ضرب معادل یک سیاه نقطه دار ) است .
میزانهای ترکیبی دیگری با کسرهای ۶/۴ ، ۹/۴ ، ۱۲/۴، ( که هر ضرب آنها معادل با یک سفید نقطه دار است ) و ۶/۱۶ ، ۹/۱۶، ۱۲/۱۶ ( که هر ضرب آنها معادل با یک چنگ نقطه دار است ) و غیره نیز درموسیقی به کار می روند .
حال با توجه به تعاریفی که از میزان ساده و ترکیبی بیان شد می توان گفت که مهم ترین وجه تمایز یک میزان ساده و یک میزان ترکیبی، کشش زمانی ضرب‌هاست. یعنی در میزان ساده، هر ضرب به اندازه‌ی یک سیاه و در نوع ترکیبی، هر ضرب به اندازه‌ی یک و نیم سیاه کشش زمانی دارد. اما مهم تر از آن کیفیت شنیداری میزانهای ترکیبی است که تفاوت بسیار محسوسی با میزانهای ساده دارد.
