ساز کمانچه از حمله سازهای مشترکی است که برای اصالت و منشا آن اختلافاتی وجود دارد.پس از اعتراض جمهوری آذربایجان به ثبت کمانچه به نام ایران در فهرست میراث ناملموس جهانی به سازمان یونسکو، قرار شده تا این ساز فولکوریک-کلاسیک آرشه‌ای ایران، مشترکا به نام «ایران» و «آذربایجان» ثبت شود.اما کانچه ایرانی و آذری دارای تفاوت هایی هستند که در ادامه این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام می توانید بخوانید.
کمانچه ایرانی و آذری
اگرچه این ساز شباهت هایی دارد اما کمانچه آذری هم از نظر جنس صدا و ساختار ساز با کمانچه ایرانی تفاوتهایی دارد. از نظر شکل ظاهری زیاد این دو کمانچه تفاوت زیادی با هم ندارند. اما هر کدام جذابیت و زیبایی خاص خود را دارند. نکته ای که دارای اهمیت است، تجربه نوازنده در نوازندگی و صدایی است که از کمانچه می گیرد.
نوع سیم، استیل گرفتن ساز، پوست رویه و کوک این دو نوع کمانچه باعث می شود که صدای کمانچه ایرانی با ارکسترهای ایرانی سازگارتر باشد بدین معنی که کمانچه ایرانی دارای صدای ملایم و تودماغی است که مناسب اجراهای ایرانی است.
ارکسترهای آذربایجانی اغلب نیازمند صدای تیز و صاف است. قطعاتی که در موسیقی آذربایجانی اجرا میشوند علاوه بر ملاحت، سرعت عمل را نیز نیاز دارد در صورتی که در موسیقی ایرانی بیشتر روی ملاحت کار تمرکز می شود.
تفاوت هایی که کمانچه آذری را از ایرانی متمایز می کند
تفاوت در ساختار ساز که در نهایت در کنار تفاوت در شیوه ی نوازندگی باعث تفاوت اساسی سونوریته ی کمانچه ی آذری با کمانچه ی ایرانی می شود. اساسا کمانچه های آذری کاسه هایی کاملا متفاوت از کمانچه های ایرانی دارند . اندکی بزرگتر و پهن تر و قطر دهانه ی آنها بیشتر است.
تفاوت در شیوه ی نوازندگی کمانچه ی آذری با کمانچه ی ایرانی
کمانچه نوازان آذری صدایی را از این ساز استخراج می کنند که متناسب با لهجه ی آذری و موسیقی آذری می باشد. بعضا از فاصله دور تر با خرک آرشه می کشند و نوع تحریر ها و شیوه ی اجرا در راستای لهجه و بافت موسیقی آذری می باشد.
با وجود تمام این توضیحات، در هر دو گونه ساز، ماهیت کمانچه بودن این ساز ثابت است و در هر دو موسیقی از لهجه و طراوت خاصی که نشات از فرهنگ آن دارد ، بسیار زیبا و دلنشین خودنمایی می کند.
کمانچه ی ایرانی در دو شکل کاسه پشت بسته و مدور و کاسه پشت باز و مخروطی شکل ساخته می شود و صدادهی و سونوریته ی آن کاملا ایرانی و در راستای موسیقی ایران زمین است، هم از نظر تحریر ها و هم از نظر حالات نوازندگی.
کمانچه آذری
با ورود ویولن، تقریباً تمامی کمانچه نوازان به این ساز پرجاذبه تازه وارد، روی آوردند و کمانچه را به کناری نهادند، بی آنکه ویولن را نیز آنگونه که باید به کار گیرند. همان شیوه قدیمی کمانچه نوازی را روی ویولن پیاده کردند. تنها تفاوت آن بود که کمانچه را عمودی بر زمین تکیه می دادند و ویولن را افقی، زیر چانه می گذاشتند! نامگذاری ناصرالدین شاه بر روی ویولن، که آن را “کمانچه فرنگی” نامیده، چندان دور از واقعیت زمانه نبوده است!
آیا از نظر کوک هم این دو ساز متفاوت هستند؟
تفاوت دیگر این دو نوع کمانچه، کوک آنهاست. کوک کمانچه ایرانی می لا می لا می باشد اما کوک کمانچه آذری سل دو سل دو می باشد که موجب می گردد تا صدای کمانچه آذری ۱.۵ پرده زیر تر از کمانچه ایرانی باشد.
