علم سازشناسی چیست و چه تاریخچه‌ای دارد؟

سازشناسی یکی از زیرشاخه‌های موسیقی‌شناسی است. این رشته در دنیای موسیقی اهمیت زیادی دارد و تاریخچه آن طولانی است. اگر می‌خواهید بدانید که علم سازشناسی چیست، چه کاربردی دارد و تاریخچه‌اش چگونه است، در این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام با ما همراه باشید.

سازشناسی چیست؟

سازشناسی یا ارگانولوژی (Organology)، علم آلات موسیقی و دسته‌بندی آن‌ها است. به متخصصان این حوزه نیز سازشناس یا ارگانولوژیست (organologist) می‌گویند. در این رشته تمام جنبه‌های مربوط به ساز از جمله تاریخچه، ساختار و نحوه تولید صدای آن مطالعه می‌شود.
سازشناسی به برخی دیگر از رشته‌های موسیقی‌ از جمله موسیقی شناسی قومی (ٰethnomusicology) شبیه است؛ اما هویت منحصر به فرد خودش را دارد.

تاریخچه علم سازشناسی چیست؟

قرن ۱۶؛ نخستین آثار سازشناسی

اولین اسناد مربوط به علم سازشناسی در غرب، متعلق به قرن ۱۶ است. این اسناد در دو رساله دیده می‌شوند. اول؛ رساله Musica getuscht und ausgezogen است که توسط آهنگساز و نظریه‌پرداز آلات موسیقی یعنی سباستین ویردونگ (Sebastian Virdung) نوشته شد. دوم؛ کتاب Musica instrumentalis deudsch که توسط مارتین آگریکولا (Martin Agricola)، آهنگساز موسیقی رنسانس و نظریه‌پرداز، به رشته تحریر درآمد. لازم به ذکر است که نویسنده هر دوی این کتاب‌ها، آلمانی بودند.

قرن ۱۷

یکی از مهم‌ترین سازشناسان قرن ۱۷، مایکل پراتوریوس (Michael Praetorius) نام داشت که یک آهنگساز و نظریه‌پرداز موسیقی آلمانی بود. رساله سه جلدی او به نام Syntagma musicum، به منبع مبهمی در زمینه سازهای دوران رنسانس تبدیل شد.

قرن ۱۸ و ۱۹

قرن ۱۸ و ۱۹ بازه تاریخی پرباری برای علم سازشناسی نبود. در این دوران کمتر کسی توجه می‌کرد که سازشناسی چیست و تحقیقات خاصی در این زمینه صورت نگرفت؛ اما در انتهای قرن ۱۹ شرایط کمی عوض شد.
زمانی که کاوشگران با سازهای فرهنگ‌های مختلف به اروپا بازگشتند، مجموعه بزرگی از سازها به وجود آمد؛ بنابراین اشتیاق و فعالیت در حوزه سازشناسی دوباره اوج گرفت.

قرن ۲۰؛ ایجاد طبقه‌‌بندی سازها

در قرن ۲۰ کورت زاکس (Curt Sachs) به عنوان یک موسیقی‌دان آلمانی، با فعالیت‌های ارزشمندش به یکی از بنیان‌گذاران سازشناسی نوین تبدیل شد. او در این زمینه دو کتاب مهم Real-Lexicon der Musikinstrumente (۱۹۱۳) و The History of Musical Instruments (۱۹۴۰) را نوشت.
زاکس به غیر از نگارش کتاب‌ها، با همراهی اریش مورتیز فون هورن بوستل (Erich von Hornbostel) یک نظام طبقه‌بندی برای سازها ایجاد کرد. این سیستم که به عنوان طبقه‌بندی هورن بوستل ـ زاکس معروف است، اولین بار در سال ۱۹۱۴ منتشر شد. این نظام سازها را به چهار طبقه‌‌بندی مجزا تقسیم ‌کرد:
آیدیوفون‌ها (idiophones): سازهایی که از طریق ارتعاش بدنه خود صدا تولید می‌کنند.
ممبرافون‌ها (membranophones): سازهایی که از طریق ارتعاش پوست صدا تولید می‌کنند.
آکوردفون‌ها (chordophones): سازهایی که از طریق ارتعاش سیم یا تار، صدا تولید می‌کنند.
آئروفون‌ها (aerophones): تولید صدا در این سازها از طریق ارتعاش هوا است.
الکتروفون‌ها (electrophones): این دسته در سال ۱۹۴۰ اضافه شد و منظور از آن سازهایی است که تولید صدا در آن‌ها به صورت الکترونیکی صورت می‌گیرد.