سازهای زهی به سازهایی گفته می‌شود که تولید صدا در آنها از طریق ارتعاش سیم یا همان زه انجام می‌شود. ارتعاش سیم می‌تواند توسط مضراب (زخمه) یا آرشه صورت گیرد.در ادامه این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام با سازهای زهی بیشترآشنا شوید.
ساز زهی چیست؟
زه به معنای سیم یا تار است بنابراین سازهایی که ارتعاش سیم در ساز موجب ایجاد صدا می شود سازهای زهی هستند.
در قدیم به آلات موسیقی سیمی و زهی ذوات الاوتار می‌گفته‌اند.
ذوات الاوتار دو نوع بوده یکی آن که مثل چنگ و قانون و سنتور برای هر صدایی یکی سیم روی ساز بسته می‌شده و در روی آن رشته‌ها انگشت نمی‌گذارده‌اند.
نوع دوم آنهایی است که روی رشته‌ها که هر یک را وتر می‌نامیدند، انگشت‌های دست چپ تکیه می‌کرده، مانند عود ؛ رباب و تنبور .
به اصطلاح دیگر آنهایی که نغمهٔ آنها از مطلقات حاصل شود و نوع دیگر آنهایی که نعمهٔ به مطلق و گرفت ایجاد گردد.
پس از تلاش هشت‌ساله پنج نفر از پژوهشگران تاریخ موسیقی برای رصد و بررسی اولین سازهای ایرانی، مشخص شد اولین ساز زهی ایران و جهان، همان چنگ کشف‌شده در سعدالسلطنه قزوین است.
ساختار سازهای زهی
عموما بیشتر سازهای زهی – زخمه ای از یک شکم در ته ساز، یک گردن یا «دسته» محل قرار گرفتن انگشتان دست چپ (که جز ساز عود، این قسمت «دستان» بندی -پرده بندی- شده است)؛ و یک سر که گوشی های کوک در آنجا قرار گرفته اند، تشکیل شده است.
سیمها با تعداد مختلف در ته ساز (یا حوالی ته شکم) به طریقی ثابت و به موازات طول ساز، شکم و گردن را طی کرده، دور گوشی ها پیچیده می شوند.
در برخی از سازهای زهی، شکم دو قسمتی است (تار و کمانچه و…) و گاه بر روی یک یا هر دو قسمت آن پوست کشیده شده که غالباً از شکمبه گوسفند تهیه می شود.
برخی از این سازهای زهی با انگشت و برخی با مضراب نواخته می شود.
شکل مضراب در سازهای زهی متفاوت است، گاه فلزی و گاه از جنس شاخ یا پلاستیک و بالاخره بعضی اوقات از پر مرغ است.
این سازها به دو دسته زخمه ای و مرکب تقسیم می شوند. به طور کلی می توان آنها را با توجه به شیوه نواختن به صورت زیر دسته بندی کرد:
زه صداهای زخمه‌ای دسته‌ای از زه‌صداها هستند که در آنها با زخمه زدن با انگشت یا مضراب بر عامل لرزنده،صدا تولید می‌شود.
زه صداهای مرکب خانواده‌ای از زه‌صداها است با محملی برای زه‌ها و تشدیدکننده‌ای که جزء جدایی‌ناپذیر ساز است.
