ساز ویولن سل را بیشتر بشناسید

ویولن سل سازی زهی و آرشه‌ای از خانوادهٔ ویولن است. صدای این ساز در منطقهٔ میانیِ سازهای این خانواده قرار دارد. این ساز که در زبان فرانسوی و ایتالیایی به آن ویولن سل و در زبان انگلیسی به آن چلو گفته می شود، صدایی بم، گیرا و بسیار زیبا دارد.در ادامه این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام با ساز ویولن سل بیشتر آشنا شوید.

آشنایی با ساز ویولن سل

ویولن سل، سازی بزرگ و سنگین است؛ به طوری که نوازنده برای نواختن ویولن سل ، خود بر روی صندلی می نشیند و ساز را به وسیله ی میله ای آهنی که در قسمت تحتانی آن وجود دارد، بر روی زمین، بین پاهایش، قرار می دهد.

ویولنسل از ویولن و ویولا (ویولن آلتو) بزرگ‌تر است. استفاده از این ساز در تک‌نوازی‌ها (سُلو)، در گروه‌نوازی‌ها، از جمله در ارکسترهای مجلسی و ارکسترهای سمفونیک متداول است.

این ساز عضو ثابت در ارکسترها به صورت استاندارد است که در بخش باسِ زهی‌ها قرار می‌گیرد. همچنین، در بیشتر آنسامبل‌های دیگر نیز حضور دارد. کنسرتوها و سوناتهای فراوان برای ویولنسل نوشته شده‌است.

ویولن سل تا اواخر قرن هفدهم به عنوان یک ساز همراه و به منظور اجرای نتهای بم در ارکسترها مورد استفاده قرار می گرفت. تدریجاٌ با پی بردن به قابلیت ها و توانایی های فوق العاده ی این ساز در نواختن ملودی و تک نوازی مورد استفاده بیش تری قرار گرفت.

کوک سیم

کوک سیم‌های این ساز به‌ترتیب از زیر به بم عبارت است از: لا (سیم اول)، رِ (سیم دوم)، سُل (سیم سوم)، دو (سیم چهارم) سیم‌های ویولنسل نسبت به سیم‌های ویولا یک اکتاو بم‌تر کوک می‌شوند.

نُت این ساز را به دلیل گسترهٔ صوتیِ وسیعش با کلیدِ «فا» خط چهارم (اصوات منطقهٔ بم این ساز)، کلید «دو» خط چهارم (اصوات منطقهٔ میانیِ این ساز)، و کلید «سُل» (اصوات منطقهٔ زیر این ساز) می‌نویسند.

اجزای ساز ویولن سل یا چلو

بدنه ساز ویولنسل یا چلو‌

طول: تقریباً ۷۵.۵ سانتی‌متر، جعبه‌ای شکل

شکم ساز ویولنسل یا چلو‌

با حفره‌های صدای F شکل، پشت، ریب‌ها

سیم‌های ساز ویولنسل یا چلو‌

طول سیم‌های مرتعش: ۶۸ تا ۷۰ سانتی‌متر، چهار سیمه، کوک شده روی فواصل پنجم. C2، G2، D3، A3 .

مواد مورد استفاده: روده، نقره، مس، آلومینیوم، فولاد، نایلون.

آرشه ساز ویولنسل یا چلو‌

طول: ۷۱ تا ۷۳ سانتی‌متر. دسته آرشه از چوب پرنامبوکو (pernambuco) ساخته شده رأس، پاشنه (فراگ) قابل تنظیم. کوتاه‌تر و سنگین‌تر از آرشه ویولن.

میله انتهایی ساز ویولنسل یا چلو

فولادی

طول کل ساز ویولنسل یا چلو

تقریباً ۱۲۵ سانتی‌متر

صداگیر (mute) ساز ویولن سل یا چلو

قطعه یا وسیله‌ای شانه شکل که از فلز یا چوب افرا ساخته شده و ارتعاش خرک را میرا می‌کند.

جنس ساخت:

ویولنسل عموماً ا ز چوب شاخته میشود اما بعضی اوقات برای ساخت آن از فیبر کربن یا آلیمینیوم نیز استفاده میشود.

صفحه بالا ویولنسل های سنتی از چوب کاج شاخته میشود و صفحه پشت، دیواره های کناری و گردن آن از چوب افرا ساخته میشود. البته گاهی از چوب های سپیدارو بید برای پشت و دیواره نیز استفاده میشود.

در ساخت ویولنسل از چسب حیوانی استفاده میشود که امکان این را فرآهم می آورد که در زمان تعمیر براحتی جدا شود، این چسب مقاومت کمتری از بدنه ساز داشته و در اگر به ساز فشار وارد شود باز میشود و مانع ترک خوردن صفحه ساز میگردد.

جنس آرشه :

آرشه های سنتی از چوب درخت برزیل ساخته میشوند اما امروزه در ساخت ارشه از فیبر کربن هم استفاده میشود که مقاومت بیشتری نیز دارد و از فایرگلس هم در آرشه های ارزان قیمت استفاده میشود.

میانگین طول آرشه ۷۳ سانتیمتر و عرض ۱,۵ سانتیمتر است.

موی آرشه سنتی از جنس موی اسب و موی مصنوعی میباشد.

موی آرشه نیاز به تعویض دارد و باید بعد از مدتی آن را عوض کرد.

تفاوت ویولنسل با ویولن و ویولا

خانواده ویولن شامل سه ساز ویولن، ویولا و ویولن‌سل است. این سازها به ترتیب در منطقه زیر و میانی و بم صدا می‌دهند. ساز کنترباس از این خانواده نیست و در خانواده ویول قرار دارد. این مسئله را می‌توان از شانه‌های شیبدار آن متوجه شد. این خانواده از سازها در سده ۱۷ در ایتالیا پدید آمدند.

ویولن، ویولن آلتو، ویولنسل، کنترباس، همگی چهار سیمه‌اند. ساز کنترباس گاه دارای سه و به ندرت پنج سیم است. در واقع ساز آخر از نظر شکل ظاهری نیز با سه ساز قبلی تفاوتهایی دارد. در شکل ظاهری، تمام سازهای چهارگانه بالا از یک «بدن»، یک «دسته»، و یک «سر» تشکیل شده‌اند.

بدن جعبه‌ای است توخالی که ضمناً نقش تقویت کننده‌ی صوت را بر عهده دارد. دسته‌ی ساز در نوع آرشه‌ای فاقد دستان (پرده‌هایی عمود بر طول آن با فواصل معین) است، به همین علت حصول هر صوت بینابینی مابین دو صوت ممکن است، زیرا نوازنده‌ می‌تواند انگشتان خود را در تمام طول سیم بلغزاند.

در قسمت «سر» ساز، جعبه‌ی گوشی‌ها قرار دارد و در انتهایی‌ترین نقطه‌ی سر، ادامه‌ی جعبه به شکل مارپیچ و روبه جلو، به دور خود پیچیده است. در قسمت‌های سه گانه، به مقیاسی متفاوت، سه ساز اول کاملاً به هم شبیه هستند، در حالیکه ساز چهارم کنترباس، اندکی با آنها اختلاف دارد…

با وجود تفاوت میان ویولن و ویولا ، این دو ساز به یک‌دیگر بسیار شبیه هستند. تشخیص ویولنسل از  دو ساز ویولن و ویولا شاید راحت‌تر باشد.

در حالت کلی ، تفاوت‌های بین ویولنسل و ویولن و ویولا بدین گونه است :

• صدای ساز ویولنسل ، دارای محدوده گسترده‌‌تر و بم‌تری نسبت به ویولن و ویولا می‌باشد.
• اندازه بدنه ساز ویولنسل معمولی ، بزرگ‌تر از ویولن و ویولا است.
• نحوه نواختن ویولنسل با ویولن و ویولا فرق دارد.برای نواختن ویولنسل ، آن را بر روی زمین استوار میکنیم و خود نیز مینشنیم. ویولن و ویولا بر روی شانه و زیر چانه قرار می‌گیرد.

 تاریخچه

سازهای متعلق به خانواده ویولن از ویولا دا براچیو (viola da braccio) بین سال‌های ۱۵۲۰ و ۱۵۵۰ در ایتالیای شمالی پدید آمدند.

این خانواده از سازها از ابتدا شامل سازهای باس بود؛ که در اندازه‌ها و کوک‌های مختلف وجود داشتند و نام‌های مختلفی با خود به همراه داشتند. همانند: باسو دی ویولا دا براچیو (basso di  viola da braccio  )  یا باسو دا براچیو. (basso da braccio)

در سال ۱۶۰۰ در ایتالیا، باس د ویولن (در فرانسه)، باس ویولن (در انگلستان)، و groß Geigen و klein Geigen یا polische Geigen  در در قرن ۱۶ در کشورهای آلمانی زبان.

نخستین ویولن سل

ویولن سل نخستین بار در اواسط قرن شانزدهم ساخته شد و در ابتدا با نام ویولن باس شناخته می شد.اما به مرور به ویولنسل که در ایتالیایی به معنی “ویولن کمی بزرگ” بود تغییر نام پیدا کرد. نخستین سازنده ی شناخته شده (اما نه سازنده ی اصلی) ویولن سل فردی بنام آندره آماتی بود که ویلونسلی برای چارلز نهم پادشاه فرانسه ساخت

در نیمه اول قرن شانزدهم، هنگامی که خانواده ویولن از ویولا دا براچیو (viola da braccio) بوجود آمد، سازها در سه رجیستر (محدوده صدایی) ساخته شدند: تربل (سوپرانو) ، آلتو/تنور و باس.

اولین کسانی که مبادرت به ساخت ویولنسل کردند سازندگان مشهور ویولن آندریا آماتی (Andrea Amati, 1581-1632)، گاسپارو دا سالو (Gasparo da Salo, 1549-1609) و پائولو ماگینی (Paolo Maggini, 1581-1632) بودند. سازهای آنها با طول بدنه ۸۰ سانتی‌متر، بزرگتر از سازهای استاندارد کنونی بودند

این ابعاد جدید راه را برای تولید و توسعه تکنیک‌های تکنوازی روی ویولنسل هموار ساخت که لوجیو بوچرینی (Luigi Boccherini, 1743-1805) می‌تواند به عنوان مهمترین طرفدار این ابعاد در نظر گرفته شود.

او که استاد و آهنگسازی ماهر در این ساز بود تکنیک‌های نواختن را توسعه داد. از ترمولو، هارمونیک‌ها، نواختن سول پونتیچلو (sul ponticello) بیشتر استفاده کرد و نواختن ملودیک در رجیسترها (محدوده صدایی بالا) بالاتر را گسترش داد.

بوچرینی یکی از اولین نوازندگانی بود که ساز ویولنسل را تنها به عنوان ساز باس در نظر نگرفت. او بود که به ویولن‌ها و ویولاهای دوم نقش‌های ملودیک بیشتری داد.

بنابراین بوچرینی می‌تواند به عنوان یکی از پیشگامان نوشتن قطعات چهار و پنج بخشی برای سازهای زهی در نظر گرفته شود

در قرن ۱۷ام در ایتالیا اصطلاح ویولن به طور گسترده به عنوان نام مشترک برای تمامی سازهای آرشه‌ای بزرگ مورد استفاده قرار گرفت (این کلمه از ریشه ویولا (viola) و پسوند one به معنای ویولای بزرگ شکل گرفت).

در ابتدای قرن هفدهم این کلمه، سازهای باس را از خانواده گامبا و ویولن توصیف می‌کرد. تنها از اواسط قرن بود که این نام تنها برای سازهای باس از خانواده ویولن مورد استفاده قرار گرفت.

نوازندگان مطرح جهانی

پیر فورنیه؛  لوئیجی بوکرینی  ؛ آدرین-فرانسوا سروه ؛  پابلو کسل ؛  ناتالیا گاتمن ؛  استیون ایزرلیس  ؛ یویوما ؛ میشا مایسکی ؛ دیوید پوپر ؛ ژاکلین دو پره  ؛ مستیسلاو روستروپویچ  ؛ هاینریش شیف ؛ یانوس استارکر ؛  پال تورتلیر

نوازندگان مطرح ایرانی

آنکیدو دارش ؛ ملانی آوانسیان ؛ آتنا اشتیاقی ؛  شهرزاد بهشتیان   ؛ محمد عیسی پورتراب ؛ محسن تویسرکانی ؛ داوود جعفری امید ؛  همایون خسروی ؛ ژابیر زربخش ؛ عباس ظهیرالدینی ؛ کریم قربانی ؛ فوزیه مجد