ساز چنگ را عموما به عنوان یک ساز خاص می شناسند و دلیل آن شکل ظاهری و نحوه نواختن آن می باشد.در ایت مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام قصد داریم تاشما را با این ساز زیبا بیشتر آشنا نماییم.با ما همراه باشید.
معرفی ساز چنگ
چنگ را در زبان ایتالیایی و اسپانیایی Arpa، در زبان آلمانی Harfe، در زبان فرانسه Harpe و در انگلیسی Harp می‌نامند. یک ساز زهی و تقریبا مثلثی شکل از جنس چوب افرا و گردو است که در اندازه‌های مختلف ساخته می‌شود؛ لذا تعداد سیم‌هایش می‌تواند از ۱۹ تا ۴۷ متفاوت باشد.
چنگ، سازی رشته‌ای است که با انگشت نواخته می‌شود که تکنیک نوازندگی در جهان هشت‌انگشتی است اما تکنیک نوازندگی در ایران طبق اطلاعات استخراج‌شده از مستندات باستانی، ده‌انگشتی است.
همچنین، چنگ گونه‌ای ساز زهی باستانی است و در کنار ساز عود ( بربت ) از مشهورترین سازهای ایران باستان به‌شمار می‌آمده‌است.
تاریخچه ساز چنگ
پیدایش چنگ از پیدایش کمان نشأت گرفته است؛ در اثر تیراندازی، زه مرتعش می شده و صدای کمی به گوش می رسیده است. چنگ های اولیه شبیه کمانی از نی و چوب بوده که زهی میان آن کشیده شده است.
به طور کلی،ساز چنگ تاریخچه ای بسیار طولانی را به خود اختصاص داده است. در قدیم این ساز بسیار بزرگ بوده است و آثاری از آن در مقبره سلطنتی اور بر جای مانده اند.
همچنین تاریخ آن مربوط به هزاره سوم می باشد. البته این سازها توسط اجسام گوناگونی تزئین می گشتند که نمونه ای از آن ها سر گوساله می باشد.
ساز معابد و مراسم های مذهبی
از ساز چنگ برای نواختن در معابد و مراسم های مذهبی گوناگون استفاده می شد و نقاشی های بسیار زیادی نیز وجود دارند که اثبات کننده همین موضوع است. از این رو می توان پیشینه این ساز زهی را به زمان های بسیار دور نسبت داد.
نقش برجسته های «طاق بستان» نیز نوازندگان چنگ را نشان می دهد که در قایق برای شاه ساسانی که به شکارگاه آمده چنگ می نوازند.
در دورۀ ساسانیان چنگ معروفترین و محبوبترین سازها بوده است و چنگهایی که در دوره های اخیر تاریخ بابل و آشور نقش شده از حیث شکل و طرز گرفتن و نواختن با چنگهای دوره های قدیم تفاوت بسیار دارد و بر تعداد سیمها نیز افزوده شده است. جعبۀ صوتی این نوع چنگ گاهی مستقیم و بدون انحنا و در موارد دیگر منحنی بوده است.
چنگ در هنر
در شاهنامۀ فردوسی نیز از آن فراوان نام برده شده است. «نکیسا» موسیقیدان معروف دربار خسرو پرویز در نواختن آن مهارت تام داشته است.
در آثار طاق بستان در یک قایق ۵ نوازندۀ چنگ نقاشی شده است. و در یک قایق که پادشاه در حال شکار است یک نوازنده که به احتمال قوی «باربد» می باشد، در حال نوازندگی است. چنگ در این زمان از «۷ رشته تا ۱۱ رشته» مشاهده می شود.
آخرین چنگ‌نواز ایرانی در دوران صفویه به نام “سلطان محمد چنگی” بوده است و اکنون چنگ‌نواز استاد و ماهری در ایران وجود ندارد.
اخیراً کوشش‌هایی در راستای بازسازی این ساز صورت گرفته است. عبدالعلی باقری‌نژاد، مجید ناظم‌پور و سیامک مهرداد در ایران و فکرت کاراکایا (Fikret Karakaya) در ترکیه، نمونه‌هایی از این ساز را بازسازی نموده‌اند.
ساختمان چنگ
این سازعبارت است از یک قاب مثلث شکل که ضلع عقبی، جعبۀ تقویت کننده صدای ساز، ضلع بالایی، به خطی منحنی که سیم ها بر روی آن ثابت می شوند، و ضلع جلویی، مانند ستونی استوار، نگهدارندۀ دو ضلع دیگر است.
سیم ها غالبا از رودۀ گوسفند و در اصوات بم از جنس فولاد ساخته شده اند. هر سیم یک صوت موسیقی حاصل می کند. تعدادشان حدود ۵۰، همگی به موازات ستون جلویی کشیده شده اند.
هر هفت سیم پی در پی به رنگهای متفاوت ساخته شده و در هفت سیم بعدی همین رنگ آمیزی عینا تکرار می شود. سیم ها به فواصل «دیاتونیک» کوک می شوند.
مجموعۀ هفت سیم از سیم های چنگ در حالت طبیعی خود نت های «دو بمل»، «ر بمل»، «می بمل»، «فا بمل»، «سل بمل»، «لا بمل» و «سی بمل» را حاصل می کنند. بدین ترتیب همۀ «دو بمل»ها همرنگ، تمام «ر بمل»ها نیز همرنگ و نیز بقیه همرنگ ساخته شده اند.
در انتهای تحتانی جعبۀ تقویت کننده (ضلع نزدیکتر به نوازنده) جلوی پای راست ۴ و جلوی پای چپ ۳ «پدال» قرار دارد.
هر یک از این پدال ها با فشار اول و لغزاندن آن به سوی شکاف اول، صدای تمام سیمهای همنام (مثلا تمام دو بمل ها یا ربمل …) را نیم پردۀ کروماتیک بالا می برد (یعنی «دو بمل» را تبدیل به «دو» می کند) و هر گاه پدال را باز هم فشار داده و در شکاف دوم گیر دهیم، نت مربوطه باز هم نیم پردۀ کروماتیک بالا می رود (یعنی نت «دو» تبدیل به «دو دیز» می گردد.)
انواع چنگ
به طور کلی چنگ‌ها را به چهار دسته‌ی کلی تقسیم می‌کنند:
- چنگ ارکستری
- چنگ سنتی
- چنگ باستانی
- چنگ تزیینی
و از لحظ فرم و شکل ظاهری انواع متفاوتی دارند که برخی از آن‌ها عبارتند از:
- چنگ زاویه‌دار
- چنگ منحنی
- چنگ ون
- چنگ کندوگ
- چنگ ون کنار ساسانی
- چنگ لیر (چنگی در یونان که به شکل U است)
