سازهایی همچون نی، فلوت، شمشال و … با دمیدن در بخشی از ساز نواخته می شوند.این سازها انواع مختلفی دارند که به علت ساختمان ساز و ویژگی های آن با هم تفاوت دارند. . در ادامه این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام با ساز شمشال، مادر سازهای بادی بیشتر آشنا شوید.
ساز شمشال
شِمشال نوعی ساز بادی و گونه‌ای نی فلزی است و از سازهای قدیمی در منطقۀ کردستان به‌شمار می‌رود. .این ساز از سازهای چوپانی‌ست که قدمت بسیاری دارد، به طوری که می‌توان شمشال را مادر سازهای بادی نامید .
شمشال مادر سازهای بادی
نواهای موسیقی کردی از دیرباز تاکنون مخاطبان زیادی داشته و هر شنونده و مخاطبی را با خود همراه کرده‌اند. از شهرنشینی قوم کرد ۶ هزار سال می‌گذرد و به گفته هنرمندان این دیار؛ شمشال قدیمی‌ترین ساز عجین با زندگی این قوم بوده است.
موسیقی کردی حال و هوایی روایی دارد و گویی با هر زخمه و نوای خود تاریخ این قوم را روایت می‌کند.
پژوهشگران موسیقی کردی بر این باورند که موسیقی کردی در راستای حفظ زبان، ادبیات، فرهنگ، سرگذشت‌ها و در مجموع تمدن و پیشینه کردها به وجود آمده است و به نوعی راوی فرهنگ مردمان کرد است.
کردستان زادگاه بسیاری از نوازندگان و آوازخوانان نام‌آشنای ایران‌زمین است، به‌طوری که دستگاه‌های موسیقی ماهور، شور، نوا، همایون، سه‌گاه، چهارگاه و راست پنج‌گاه و گوشه‌های بسیاری که با این آوازها به اوج خود رسیده‌اند، در این دیار متولد شدند.
نی، سرنا، نایه، دهل، دف، تنبک، تنبور، کمانچه، دیوان و شمشال برخی سازهای موسیقی کُردی هستند که هر کدام از آن‌ها پنجه در سینه کردستان دارند و نبودنشان پای موسیقی این خطه موسیقی و هنرپرور را لنگ می‌کند.
ساختمان شمشال
شمشال، از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین سازهای کردستان است و مقام‌ها و نواهای محلی با آن اجرا می‌شود.
ساختمان آن از یک استوانهً فلزی که دارای شش سوراخ در رو و یک سوراخ در پشت است تشکیل می‌شود. طول ساز بین ۴۵ تا ۵۰ سانتی‌متر و قطر آن ۱٫۷۵ سانتی‌متر است.
شمشال در مراسم عروسی و شادی همراه با آواز (و انجام دادن رقص کوردی به همراه آن) و گاهی هم با همراهی تنبک و دف و یا به صورت تک‌نوازی به کار می‌رود. این ساز در عزا نیز کاربرد دارد.
صدای شمشال
این ساز ازلحاظ نوع صدا و وسعت در زمرهٔ سازهای بم با طنین خاص خود است.
طریقهٔ نوازندگی
با مایل گرفتنِ ساز برروی لب‌ها و ایجاد یک روزنهٔ هوایی بین دو لب و برخورد این باریکه به تیغهٔ سرِ ساز، صدا تولید می‌شود. رایج‌ترین صدایی که با شمشال ایجاد می‌شود صدای بم ترکیبی است. در بم ترکیبی صدای بم و زیرِ ساز با مهارتی بالا با یکدیگر ترکیب می‌شوند.
از خصوصیات مهم شمشال که در نوازندگی از آن استفاده می‌شود، تکنیک تنفس برگردان است که نوازنده باید با مهارت بالا، همزمان که با بینی نفس می‌کشد، از ذخیرهٔ هوای داخل دهان استفاده کند و نگذارد صدا قطع شود.
با این کار، صدا تداوم می‌یابد و قطع نمی‌شود.
طرز ساختن شمشال در گذشته
شمشال در گذشته از چوب و نی و نیز از استخوان بال عقاب ساخته می‌شده‌است. طرز ساختن در زمان‌های قدیم به این صورت بوده که ابتدا چهل تا پنجاه سانتی‌متر نی را بریده و داخل آن شیر ریخته و بعد از جذب شیر، داخل آن را روی لانهٔ مورچه‌ای گذاشته تا محتویات داخل آن را کاملاً بخورند و پوستهٔ بسیار سبک و نازکی از آن باقی بماند.
برای زیبایی و استحکام نی، تکه چوبِ تری از جنس آلبالوی وحشی را به ضخامت شمشال تهیه می‌کردند.
پوست آن را به‌صورت حلقه‌هایی به اندازه‌هایی متساوی درمی‌آوردند و حلقه‌ها را به تناسبِ سلیقهٔ خود، به فاصله‌های موردنظر بر نی سوار می‌کردند و بدین‌صورت به شمشال زیبایی می‌دادند و استحکام آن چندبرابر می‌شد.
البته ناگفته نماند که چون هوا داخل نی می‌رود تأثیر بسزایی در داخل صدای شمشال می‌گذارد.
سپس از ۴ سانتی‌متر مانده به انتهای نی، به قطرِ نیم سانتی‌متر تعداد ۶ تا ۷ سوراخ به فاصله‌های ۳ سانتی‌متر تعبیه می‌شود. عالی‌ترین نوع شمشال را نوازندهٔ آن می‌سازد.
