ساز جیمبی یا جمبه، طبلی جامی‌شکل متعلق به غرب آفریقا است. این ساز به احتمال زیاد دارای قدمت ۴۰۰ الی ۸۰۰ ساله است و افسانه‌های فراوانی درباره آن وجود دارند؛ البته جیمبی در دنیای موسیقی امروز نیز جایگاه خودش را به دست آورده است! اگر به مبحث سازشناسی علاقه دارید، جیمبی جزو سازهایی است که حتما باید بشناسید. برای آشنایی با این ساز در این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام با ما همراه باشید.
لغت‌شناسی
مردم بامبارا در مالی می‌گویند نام ساز جیمبی (Djembe) از ضرب‌المثل “Anke djé, anke bé” به معنای «همه در صلح جمع می‌شوند» گرفته شده است. در زبان بامبارا هم djé به معنی جمع کردن و bé به معنی صلح یا همه است. نام این ساز در واقع نشان‌دهنده هدف آن است. هدف از ساخت جیمبی این بود که مردم را با صلح و آرامش در کنار یکدیگر جمع کند.
ساختار ساز جیمبی
بدنه
بدنه ساز جیمبی، از چوب‌های سخت و متراکم ساخته می‌شود. با ارزش‌ترین چوب برای جیمبی لنکه (lenke) است. این چوب نه تنها باعث صدای بهتر ساز می‌شود؛ بکله ارزش معنوی دارد. به غیر از لنکه از چوب‌های دیگری مثل دجالا، دوگورا و گونی نیز استفاده می‌شود.
داخل بدنه جیمبی، یک الگوی مارپیچ وجود دارد که به خوبی حکاکی شده است. در واقع داخل یک جیمبی خوب و باکیفیت نباید صاف باشد؛ بلکه شیارهای کم‌عمقی وجود دارد که بر صدای ساز تاثیر می‌گذارد.
پوست
پوست جیمبی از پوست خام حیوانات و اکثرا از پوست بز ساخته می‌شود؛ البته پوست حیوانات دیگر مثل گاو، اسب و کانگورو هم قابل استفاده است. پوست‌های ضخیم‌تر مثل پوست گاو، صدای گرم‌تر و رنگ‌های صدای بیشتری دارند؛ ولی نواختن ضربات تیز را دشوار می‌کنند و باعث ایجاد پینه در دست نوازنده می‌شوند.
برای ساخت پوست جیمبی، اغلب از پوست بزهای مناطق خشک و گرم استفاده می‌شود؛ زیرا تغذیه‌شان ضعیف و چربی بدن‌شان کم است. بین پوست بز نر و ماده هم اولویت با بز ماده است. اگرچه چربی پوست بز ماده بیشتر از نر است؛ ولی به خاطر نرمی و کم‌بویی محبوبیت دارد. امروزه جیمبی‌های کارخانه‌ای، با استفاده از پوست‌های مصنوعی ساخته می‌شوند.
ابعاد جیمبی
ارتفاع جیمبی به طور معمول بین ۵۸ الی ۶۳ سانتیمتر است؛ البته جیمبی مخصوصا کودکان فقط ۳۰ الی ۳۸ سانتیمتر ارتفاع دارد. قطر این ساز بین ۳۳ الی ۳۵ سانتیمتر و وزن آن نیز ۵ تا ۱۳ کیلوگرم است.
تاریخچه ساز جیمبی
افسانه‌های متعددی درباره ساخت ساز جیمبی وجود دارد؛ به نظر می‌رسد آغاز شکل‌گیری سنتی این ساز در امپراتوری مالی بوده است. بعضی معتقدند برای اولین بار آهنگرها شروع به ساخت این ساز کردند. ساخت درام کاری معنوی بود و آن‌ها برای درختی که قطع می‌کردند قربانی می‌دادند. آفریقایی‌ها بر این باورند که هر طبل متشکل از سه روح است. روح درختی که طبل از آن ساخته شده است، روح حیوانی که پوستش بر روی طبل کشیده شده است و در آخر روح کسی که درخت را قطع کرده و جیمبی را ساخته است.
سفارش دهندگان جیمبی به آهنگران، از اعضای طبقه‌ی جِلی (jeli) بودند. جلی‌ها موزیسین‌هایی بودند که مسئولیت آن‌ها حفظ تاریخ شفاهی مردمشان بود. این گروه هنوز هم با مسئولیت مشابه در غرب آفریقا حضور دارند. به علاوه کسانی که در خانواده‌های جیمبی متولد می‌شدند و کلمه جیمبی جزو فامیلی‌شان بود، موظف بودند این ساز را یاد بگیرند. در سنت‌ها نیز این ساز فقط توسط مردان نواخته می‌شد. هنوز هم اگر یک زن در آفریقا جیمبی بنوازد مردم تعجب می‌کنند.
یک پاسخ
در ایران هم رایجه این ساز؟