دو تار یکی از سازهای مضرابی ایران است که بیش از چند هزار سال قدمت دارد و با ناخن نواخته میشود. این ساز امروزه بیشتر در نواحی شمال شرقی ایران رایج هست؛ البته دو تارها در شهرهای مختلف با هم تفاوتهایی دارند. در این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام درباره تاریخچه، ساختار و کاربرد این ساز صحبت خواهیم کرد.
منشأ ساز دو تار
نواحی که دو تار در آنها رایج است شمال خراسان (قوچان، بجنورد، شیروان، اسفراین، فاروج، درگز، آشخانه)، جنوب و شرق خراسان (تربت جام، تایباد، تربت حیدریه، نیشابور، فردوس، بیرجند، بجستان، بردسکن، قائنات، کاشمر، نردین ، خواف و سرخس، گناباد و سبزوار)، نواحی ترکمننشین شمال شرق (استان گلستان و علیآباد کتول) و برخی مناطق شرقی استان مازندران است. با توجه به این تقسیمبندی جغرافیایی، دو تار نیز به سه نوع تقسیم میشود:
- دو تار خراسان
- دو تار ترکمن
- دو تار مازندران
ساختار
ساختار ساز دو تار در شهرهای مختلف ممکن است کمی متفات باشد؛ اما ساختمان اصلی آنها یکسان است. ساز دو تار از یک کاسه طنینی یکپارچه و گلابیشکل تشکیل شده است که از چوب توت ساخته میشود. روی این کاسه نیز با چوب توت یا گردو پوشانده شده است. این کاسه طنینی به یک دسته نسبتا طولانی متصل میشود که روی آن دستانها بسته میشوند. سایر اجزای ساز نیز شامل دو وتر و دو گوشی، سیم گیر، خرک و شیطانک هستند.
کاربرد ساز دو تار در نواحی مختلف
در نواحی شرق خراسان، دو تار یک ساز مجلسی است که در مجالس مختلف برای همراهی با آواز و دایره، استفاده میشود. در شمال خراسان به نوازندگان دو تار، بخشی میگویند. بخشیها نوازنده، خواننده، قصهگو و شاعر هستند و همزمان با نواختن دو تار، داستانهای مختلف نقل میکنند. کاربرد دو تار در نواحی ترکمن نشین نیز شبیه به نواحی شمال خراسان است. در نواحی ترکمن نشیدن به نوازندگان دو تار باغشی یا بخشی میگویند. باغشیها در مجالس عروسی، شبنشینیها و مراسم موسیقیدرمانی ساز میزنند و آواز میخوانند. گاهی نیز دو تار را همراه کمانچه به کار میبرند. در شرق مازندران نیز اغلب دو تار با ساز دیگری همراه نمیشود؛ اما گاهی همراه کمانچه، دایره یا تنبک نواخته میشود و با آواز خواننده همراهی میکند.
