بالابان یک ساز بادی دو زبانه‌ای است که در آذربایجان ایران، جمهوری آذربایجان و ترکیه نواخته می‌شود؛ همچنین در مناطق شمال غربی ایران محبوب است. این ساز بسیار به ساز دودوک شباهت دارد و گاهی با دودوک اشتباه گرفته می‌شود؛ در حالی که بالابان یک ساز مجزا و متفاوت است. اگر دوست دارید همه‌چیز را درباره بالابان بدانید، در این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام با ما همراه باشید.
ساختار ساز بالابان
بالابان از یک استوانه، یک آنش (زبانه)، یک تنظیم‌کننده و یک کلاهک تشکیل می‌شود. در ادامه به بررسی بخش‌های مختلف این ساز می‌پردازیم.
استوانه
استوانه این ساز که گودا هم نامیده می‌شود بین ۲۸ تا ۳۲ سانتی‌متر طول دارد. این استوانه از چوب زردآلو، فندق، گردو، توت و شمشاد ساخته می‌شود. در قدیم روی این استوانه ۶ سوراخ وجود داشت؛ اما امروزه تعداد این سوراخ‌ها به ۷ یا ۸ عدد رسیده است. پشت بالابان نیز یک سوراخ دیگر برای انگشت‌گذاری شست ایجاد می‌شود. فضای داخلی ساز نیز ۱.۵ سانتی‌متر قطر دارد.
آنش (زبانه)
زبانه این ساز یک قطعه نی ۱۰ سانتی‌متری است که در انتها تخت شده است و بلندترین و پهن‌ترین نوع زبانه دولایه در نواحی ایران محسوب می‌شود. این ساختمان خاص زبانه باعث می‌شود لب‌های نوازنده به طور مستقیم با سر پهن زبانه در تماس باشد؛ در نتیجه نوازنده می‌توان نوانس‌های زیبایی با این ساز اجرا کند.
کلاهک
کلاهک را به تنظیم‌کننده وصل می‌کنند تا نواختن برای نوازنده آسان‌تر شود. جنس کلاهک از درخت بید، فندق، زغال‌اخته یا توت است و به تنظیم‌کننده وصل می‌شود.
تنظیم‌کننده
۶ سانتی‌متر طول و ۱ سانتی‌متر عرض دارد و با درخت بید یا انگور ساخته می‌شود.
تاریخچه ساز بالابان
تاریخچه بالابان، به سده‌های نخستین دوره اسلامی در ایران بازمی‌گردد. نام این ساز با کلمات بَلَبَن، بالَبَن و بالابَن در فرهنگ لغات ترکی و روسی نیز به چشم می‌خورد. در فرهنگ لغت آذربایجانی-روسی بالابان به معنی سازی نه چندان بزرگ و شبیه زرنا است. در فرهنگ لغت ترکی نیز بالابان به عنوان سازی شبیه نیین می متداول در ارزروم معنی می‌شود. روس‌ها هم در زبان خودشان بالابان را به عنوان سازی بادی زبانه‌دار معمول بین اقوام قفقاز شمالی و ایران معنی کرده‌اند.
