معرفی ساز زیتر | ساختار و تاریخچه

در این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام، قصد داریم یکی از سازهای تاریخی مهم که در موسیقی مدرن هم کاربرد دارد را معرفی کنیم. اگر به مباحث سازشناسی و مخصوصا شناخت ساز زیتر علاقه دارید، با ما همراه باشید.

ساز زیتر چیست؟

ریشه نام ساز زیتر را در واژه یونانی cithara پیدا می‌کنیم. از لحاظ تاریخی به هر سازی که تعداد زیادی سیم روی بدنه‌ای صاف داشته باشد و طول سیم‌ها به اندازه بدنه ساز باشند، زیتر می‌گوییم.
ساز زیتر بین ۱ تا بیش از ۵۰ عدد سیم دارد؛ البته تعداد سیم‌های نسخه اروپایی آن به طور معمول بین ۳۰ الی ۴۰ عدد است. ساز زیتر را روی میز یا بر زانوی نوازنده قرار می‌دهند و سیم‌ها را با انگشت یا مضراب می‌نوازند.
سیم‌های نزدیک‌تر با دست چپ و سیم‌های دورتر با دست راست نوازنده به صدا در می‌آیند. سیم‌های سمت چپ در گروه‌های سه یا چهارتایی چیده شده‌اند که آکوردهای مختلفی برای نواختن با دست چپ دارند. سیم‌های سمت راست، سیم‌های تک یا جفتی هستند که برای انتخاب ملودی در نظر گرفته شده‌اند.
کوک زیتر می‌تواند از سازنده‌ای به سازنده دیگر و حتی از مدلی به مدل دیگر بسیار متفاوت باشد؛ اما معمولاً بر روی خود ساز، با یک نمودار رنگی یا چسبانده‌شده در زیر سیم‌ها، کوک را مشخص می‌کنند. به طور کلی امروزه اصطلاح زیتر به سه نوع زیتر کنسرت، زیتر آلپاین (Alpine zither) و زیتر آکورد (chord) اشاره دارد.

تاریخچه ساز زیتر

قدیمی‌ترین سازی که از خانواده زیتر پیدا شد، یک گوکین چینی در مقبره مارکیز یی زنگ بود که متعلق به ۴۳۳ سال پیش از میلاد است.
در اواخر قرن ۱۸، دو نوع اصلی از زیتر کنسرت اروپایی به نام‌های زیتر سالزبورگ (با یک طرف گرد دور از نوازنده) و زیتر میتن‌والد (با هر دو طرف گرد) ایجاد شد. هر دو سبک هنوز در کنسرت‌های امروزی یافت می‌شوند؛ اگرچه سبک سالزبورگ کاربرد بیشتری دارد.
در آغاز قرن ۱۹ زیتر به یک ساز موسیقی عامیانه رایج در باواریا و اتریش تبدیل گردید و به عنوان Volkszither شناخته شد. یوهان پتزمایر (Johann Petzmayer) که یک نوازنده وینی بود، به یکی از استادان برجسته این ساز تبدیل شد و آن را به یک ساز خانگی تبدیل کرد.
این ساز دو دوره محبوبیت را در ایالات متحده پشت سر گذاشت. اولین دوره در اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم بود که زیتر در بسیاری از خانه‌ها وجود داشت.
در دهه ۱۹۲۰، با افزایش محبوبیت سایر سازهای زهی (به ویژه گیتار) همراه با مد جدید موسیقی جاز، این محبوبیت شروع به کاهش کرد. در دهه ۱۹۵۰، به دلیل موفقیت فیلم بریتانیایی The Third Man، علاقه به زیترها دوباره ظاهر شد. این محبوبیت جدید برای زیتر تا دهه ۱۹۶۰ با آلبوم های موفق بسیاری از نوازندگانی مانند Karas، Ruth Welcome، و Shirley Abicair ادامه داشت. اگرچه علاقه به زیتر مجدد در اواخر دهه ۱۹۶۰ کاهش یافت.