در سال ۱۳۳۶، یک ساز در گور داریوش سوم پیدا شد. این ساز یک شیپور مفرغی به نام کرنا بود. کرنا به عنوان یک ساز اصیل ایرانی، بخشی از تاریخ موسیقی ایران محسوب میشود. در این مطلب می‌خواهیم این ساز تاریخی را معرفی می‌کنیم و توضیح دهیم چرا در گور آخرین پادشاه هخامنشی قرار گرفته بود؟ اگر می‌خواهید این ساز را بشناسید، تا آخر مطلب با ما همراه باشید. برای مطالعه مطالب آموزشی بیشتر در حوزه موسیقی نیز به «وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام» سر بزنید.
تاریخه ساز کرنا
نوشته‌ها و اشیای تاریخی به جا مانده از دوران هخامنشی، ثابت کرده‌اند که ساز کرنا حداقل ۲ هزار و ۵۰۰ سال قدمت دارد. در نوشته‌های تاریخی معمولا از این ساز با عنوان «کرنای فارس» یاد میشود؛ همین اسناد نشان می‌دهند که خواستگاه ساز کرنا، متعلق به منطقه فارس در جنوب ایران بوده است.
بسیاری از مورخان یونانی نیز در نوشته‌هایشان به کاربرد ساز کرنا در ایران اشاره کرده‌اند. هرودوت و استرابون هر دو گفته‌اند که از کرنا در ایران برای تمرینات نظامی و اعلام آماده‌باش جنگ استفاده میشد. بر اساس گفته‌های این مورخان، می‌توانیم نتیجه بگیریم که کرنا در گذشته، بیشتر در زمان جنگ‌ها نواخته میشده است.
قععا حالا برایتان این سوال پیش می‌آید که چرا یک ساز نظامی، در گور داریوش سوم قرار گرفته بود؟ در پاسخ باید گفت در آن دوران، رسم بود که اشیای قیمتی و ارزشمند را همراه پادشاهان دفن کنند. می‌توان گفت کرنا هم در آن زمان فقط یک ساز نبوده است؛ بلکه نمادی از قدرت حکومت محسوب میشد.
ساختار ساز کرنا
کرنا جزو معدود سازهای دوجنسی دنیا محسوب میشود؛ زیرا ترکیبی از سازهای بادی چوبی و بادی برنجی است. «دسته» این ساز کاملا چوبی است و بین ۳۵ تا ۵۰ سانتی‌متر طول و ۹ عدد سوراخ دارد. «شیپور» کرنا نیز برنجی است و طول آن به ۴۵ تا ۵۰ سانتی‌متر می‌رسد. به غیر از دسته و شیپور، کرنا یک بخش دیگر به نام «میل» هم دارد که انتهای آن قمیش ساز قرار می‌گیرد. جنس میل کرنا نیز ممکن است چوبی یا برنجی باشد.
هسته اصلی صدا با دمیدن نوازنده در قمیش ایجاد میشود. سپس این صدا در بدنه چوبی ساز می‌چرخد؛ اما شدت آن کافی نیست. در مرحله آخر صدا وارد شیپور میشود و حجم آن افزایش می‌یابد. دامنه این ساز نیز یک اکتاو است؛ اما نوازندگان حرفه‌ای کرنا می‌توانند محدوده بیشتری بنوازند.
کرناهای امروزی
ساز کرنا امروزه نیز به طور محدود، ساخته و نواخته میشود. در اینجا تفاوت‌‌ها و شباهت‌های کرنای قدیمی و کرنای امروزی را بیان می‌کنیم. اولین تفاوت این دو نسخه کرنا، ابعادشان است. کرناهای امروزی ۷۵ الی ۱۱۰ سانتی‌متری هستند؛ اما در گذشته طول کرنا به ۱۷۰ سانتی‌متر هم می‌رسید.
دومین تفاوت کرناهای امروزی و کرناهای قدیمی، نحوه نواختن‌شان است. در گذشته کرنا فقط با دهل و نقاره نواخته میشد؛ اما امروزه چندین هنرمند سعی کرده‌اند با کرنا، گروه‌نوازی کنند. خسرو سلطانی در اجرای نوباهنگ کهن با همراهی حسین علیزاده، سرنا و کرنا نواخت. این هنرمند در اثر ماهور کبیر با ارکستر سمفونیک اتریش نیز کرنانوازی کرد.
شباهت کرنا در گذشته و امروزه، ملیت نوازندگانش است. همان‌طور که گفتیم خواستگاه کرنا برای منطقه فارس است؛ امروزه نیز اکثر نوازندگان کرنا، در همسایگی منطقه فارس زندگی می‌کنند. مردمان لرهای بختیاری، قشقایی، کهکیلویه و بویراحمد، لر ممسنی و خوزستان جزو نوازندگان امروزی کرنا هستند.
ردپای ساز کرنا در ادبیات
یکی از شواهدی که نشان می‌دهد کرنا یک ساز اصیل ایرانی است، ادبیات ما است! بسیاری از شاعران بزرگ مثل فردوسی، نظامی و خاقانی در اشعارشان از کلمه کرنا استفاده کرده‌اند. در ادامه می‌توانید نمونه‌هایی از این اشعار را بخوانید:
فردوسی
بفرمود تا بر درش کرنای، دمیدند با سنج و هندی درای
بیارای پیلان بزنگ و درای، جهان پر کن از نالهٔ کرنای
نظامی
ناله کرنای و روئین خم، در جگر کرده زهره‌ها را گم
به غلغل درآمد جرس با درای، بجوشید خون از دم کرنای
خاقانی
کوس حاج است که دیو از فزعش گردد کر، زو چو کرنای سلیمان دم عنقا شنوند
